Tarabya’daki Elçilik yatlarının öyküsü

Doğan Bayın’ın bulduğu fotoğraflar ve o fotoğraflardan çıkan Tarabya’daki Elçilik yatlarının öyküsü Yazan:Osman Öndeş

Yayınlanma:

27.06.2025 09:11

Güncelleme

: 27.06.2025 09:26

Okunma :

Osman ÖNDEŞ

Köşe Yazarı

Doğan Bayın, Türk Deniz Ticaret dünyası arşiv çalışmalarına görsel kaynaklarla çok nadir belgeler kazandıran nice takdirlere lâyık bir araştırmacı.Öyle fotoğraflar buluyor ve yayınlıyor ki, hem çok şaşırıyorum ve hem de alabildiğine hayran oluyorum.
Bu yazımda belirteceğim “Taurus” isimli Avusturya- Macaristan İmparatorluğu İstanbul Sefareti (Elçilik) İstasyoner Yatı’ndan önce, yine Doğan Bayın’ın tespit ettiği ve benim ilk defa tanık olduğum bir fotoğrafı ekiyorum.

Doğan Bayın, Karaköy Rıhtımı konulu bir fotoğraf daha gönderdi. Bu fotoğrafta “Sakarya” vapuru yeralmakta. Fotoğrafa ilkkez tanık oluyorum.

Sakarya Vapuru (Arkada olan vapur)’nun çok nadir bir fotoğrafı. Bu fotoğrafta Lloyd Triestino Karaköy acentesinin “Vatis No.17 SMS Lloyd Triestino” yazılı levhası ve geride üstte “Hukuk Evi - Avukat Tahir Cemal”e ait levha görülmekte.

Bu fotoğraf Karaköy Rıhtımı’nın 1927-1931 gibi yıllar olmalıdır. Vapurlar doğrudan bu rıhtıma yanaşırdı ve kara tarafı ise hem rıhtım ve hem de yol idi. Nitekim rıhtımda sıra sıra herhalde 1930-31 yıllarına ait Ford Model B, AF, AA tip taksiler görülmekte. Geride ise bir posta vapuru var. Yani Doğan Bayın’ın bulduğu ender fotoğraftan biri olan bu fotoğrafta ayrıca ismini “Sakarya” olarak okuduğum Sadıkzâde ailesi ait Sakarya posta vapuru. II.Dünya Harbiyıllarında Jura topuğuna oturmuş ve bölünerek batmıştır. Bu fotoğraf da Doğan Bayın sayesinde arşive kazandırılmış olmaktadır.

Gelelim bu makalemin konusuna; Doğan Bayın, Mayıs ayının son günlerinde bu makaledeki fotoğrafı yayınladı.. Yine şaşırdım! Yandan çarklı bu gemi hafif silah donanımlı bir yat idi. Ardından tekrar mesaj gönderdi..Adı “Taurus”.
Bu yatın muhtelif fotoğrafları mevcut. Ancak hiçbiri bu kadar yüksek dpi kaliteli değil ve hiçbiri Haliç’te olduğu zamana ait değil.

Avusturya- Macaristan İmparatorluğu İstanbul Sefareti’ne ait istasyoner yat Taurus Haliç’te. Fotoğraf: Sebah & Joaillier. Max Fruchtermann Kartpostalı.

Avusturya- Macaristan İmparatorluğu İstanbul Sefareti’ne ait istasyoner yat
Taurus Tarabya Koyu’nda. Fotoğraf: Sebah & Joaillier. Kartpostal:Max Fruchtermann.

Avusturya- Macaristan İmparatorluğu İstanbul Sefareti’ne ait istasyoner yat Taurus. Kaynak: Levantine Heritage Foundation.

Belgelerde Taurus’u aramaya başladım.. Kayıtlarda Avusturya- Macaristan İmparatorluğu İstanbul Sefareti’ne ait istasyoner bir yat olduğu belirtiliyor! Açıkcası çevirisi; “İstasyon görevlisi” oluyor. Fakat bu gerçeği anlatmaktan uzak kalmakta! İngilizcede buna benzer kullanışlı bir birleşik sözcük yoktur, en yakını “İstasyondaki gemi”dir. En azından Osmanlı Devleti başkenti İstanbul’da büyük güçlerin çoğu (ve öyle olduklarını düşünen birkaçı!) bayrağı dalgalandırmak, çoğunlukla gezinti yapmak ve bir tehlike halinde bu yata sığınarak ülkeden uzaklaşmak için tam da böyle yatlara sahiptiler. Bunlar genellikle küçük toplarla donatılmışlardı.

Lloyd’s Register of Shippings yıllıklarını taradım; Taurus, 1877 yılında Trieste’de Stabilimento

Tecnico Tersanesinde inşa edilmiş, 170x26' boyutlarında, 6'5" su çekimine sahip yandan çarklı ve demir gövdeli idi. Basit yapıda iki topla donatılmıştı. Azami seyir sürati 12 knots idi. Aslında bu isimdeki ikinci “Taurus” idi. 1909'da ismi 'Taurus III' olarak tanındı.
Stabilimento Tecnico kayıtlarında son süvarisinin Nikolaus Horthy olduğu kayıtlıdır.

Lloyd’s Register of Shippings 1890 Yıllığında Taurus adında 5 vapur kaydı mevcut. 1883 ve 1885 inşa tarihli olanlar pervaneli bir vapur.1887 inşa tarihli olan, üç direkli yandan çarklı bir yat.

Osmanlı Devleti başkenti İstanbul’daki Fransız Sefareti yatı “Nirvana- Taurus”

Aynı tarihle Dundee Gourley Brothers & Co. inşa olan “Taurus”, J.M. Haman firmasına ait ve New York limanı kayıtlı. Böylece diğerlerini de katarsak hiçbiri, konumuz olan “Taurus” değil

ve biri hariç hiçbiri yandan çarklı yat değil.

İlk adı “Nirvana” olan yat Rouen veya Marsilyalı Comtesse de Bearn adına inşa edilmiş.
1904’de “Taurus” adı verilmiş ve İstanbul’daki Fransız Sefareti yatı olmuş.

Eylül 1909’da Avusturya- Macaristan İmpatorluğu özel yatı olarak hizmet vermiş.
1915’de Avusturya- Macaristan İmparatorluğu Donanması’na devredilmiş ve sahil güvenlik botu olarak hizmet vermiş, ayni zamanda yatak gemisi olarak kullanılmış.

Ağustos 1917’de Başbakanlık yatı olarak tadilat görmüş.

1938’de top donanımı yapılmış ve Gunbot olarak hizmet vermiş.
11 Eylül 1943 günü Taranto açıklarında Alman denizaltısı S54 ve S61’den atılan torpido isabeti sonucu batmış.

Guillaume Berggren imzalı iki fotoğrafta Büyük Britanya İmparatorluğu İstanbul Sefaret yatı “Imogene” Tarabya’da. (Altta) Imogene’in iskele tarafındaki yat Almanya Sefereti’ne ait “Loreley”.

İngiliz Sefareti İstasyoner yatı “ Imogene”nin ilk adı “Jacamar”. 1882’de Glasgow, Barclay, Curle & Co.Ltd.’nin Clydeholm Tersanesi’nde 309 Kızak Numarası inşa edilen demir dövdeli pervaneli buharlı, 2 direkli yatın ilk sahibi Glasgow merkezli Wemyss Bay, Renfreshire’den John Burns.

21 Nisan 1882’de Glasgow Limanı’na tescil olunmuş.301 grt., 193 nrt. ve Tam boy: 168.4 ft., Genişlik: 24.” Ft., Derinlik: 11.0 ft. olan Jacamar’ın 38 nhp. azami güç üreten ana buhar makinesi Glasgow’dan Barclay, Curle & Co.Ltd.

Jacamar- Imogene sicil kaydı. Kaynak:Clyde Built Ships.

Aralık 1883’de Londra merkezli İngiliz Admiralty’si hizmetine alınmış, HMS Impey adı verilmiş, fakat askeri gemi konumunda tescil olunmamış. Mayıs 1883’de mevcut sefaret yatı

“Capercailzie” kamaraları ve kullanım açısından yetersiz kaldığından, HMS Impey Ağustos 1884’de büyük onarıma alınmış ve yapılan yenilemenin ardından Osmanlı Devleti Başkenti İstanbul’daki İngiliz Sefareti emrine “ İstasyoner Yat” olarak İstanbul’a intikal etmiş.
15 Mayıs 1919’de Ledger Hill satın almış ve “Masr” adı verilmiş.

1924’de İskenderiye’den Muhammed Abülaziz satın almış ve İskenderiye Limanı’na tescil olunmuş. Ayni sene İskenderiye’den Ahmet Efendi,İbrahim El Huveydi satın almış. 1925’de İtalya idaresinde olan Meis Adası’ndan Elia Lacherdis satın almış. “Castellerosso” adı verilmiş ve Rodos Adası’na tescil olunmuş.1927’de C.Lambis ortak olmuş.

1931’de Meis Adası’ndan Evangelo Giorgio Luca satın almış.
1933’de Pire’den N.A.Moraitis ve E.G.Loucas satın almış ve “Georgios” adı verilmiş ve Pire Limanı’na tescil olunmuş.
1937’de Pire merkezli C.N. Machairas satın almış ve “Loulis” adı verilmiş.
26 Şubat 1939 tarihinde Valencia’nin Vendres limanı bölgesinde Cabo de Creus’ta artık kumanda edilmesi çok zor hale geldiğinden karaya düşmüş. 23 kişi olan mürettebatı Fransız muhribi Tigre tarafından kurtarılmış.

(Uzaktan yakına doğru);1-Büyük Britanya sefaret yatı Imogene, 2-Avusturya-Macaristan sefaret yatı Taurus, 3-Fransa sefaret yatı Nirvana, 4-İtalya sefaret yatı Galileo, Tarabya’da.Fotoğraf- Sebah & Joaillier. 1890. F.540.

İstanbul’daki Almanya Sefareti İstasyoner yatı SS Loreley

Almanya Sefareti’nin İstanbul Tarabya Koyu’ndaki istasyoner yatı 1859 inşa SS Loreley’in inşa amacı bir yat olarak hizmet vermesi değildi. O yıllarda Aviso denilen top donanımlı gemilere ihtiyaç olduğundan bu tip harp gemileri tasarlanmış ve ilk aviso 1850 inşa Grille’dir. Bu gemi de yat olarak hizmet verdiğinde, Prusya Donanması ülkenin Baltık kıyılarını savunan topçu filotillaları için amiral gemisi olarak hizmet edecek başka bir avisoya ihtiyaç olduğuna karar verdi. Tasarımcılar, demir gövdelerin veya pervane tahrikinin uzun vadeli faydasına ikna olmadıkları için yandan çarklı ahşap gemilere geri döndüler. Loreley, bu tip bir yat idi. İkinci İtalyan Bağımsızlık Savaşı sırasında İtalya'daki Prusya vatandaşlarını korumak için 1860'ta İtalya sahillerinde görev yaptı. İkinci Schleswig Savaşı sırasında amaçlanan rolünü üstlendi ve

Mart 1864'te Danimarka abluka filosuna karşı Jasmund Muharebesi'nde görevli idi ve bir kez isabet aldı. Savaştan sonra hizmet dışı bırakıldı ve on yıl boyunca Bağlı- Laid-Up yattı. 1860'ların sonlarında kötü durumda olan Loreley, 1869-1873 yılları arasında büyük ölçüde yeniden inşa edildi. Yeniden tasarım ile yapılan büyük onarım sonucu öylesine değişik bir görünüm almıştı ki, bu da bazı tarihçilerin gemiyi iki ayrı gemi olarak zannetmelerine yol açtı. Loreley 1879'da, Avrupa Büyük Güçleri'nin yararlandığı bir hak olan istasyon gemisi olarak hizmet etmek üzere Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti İstanbul’da görevlendirildi.

1896'da yıpranmış halde, hizmet dışı bırakıldı ve o yılın sonuna doğru satıldı, ancak nihai kaderi bilinmemektedir.

Osmanlı döneminde İstanbul’daki elçilik yatları

Osmanlı döneminde elçiler ve onlara bağlı diplomatik personel tahkim gerekçeli tutuklama ve hapis cezasından muaf değildi. Bir savaş halinde Osmanlı devletine karşı savaşa girmiş olan ülkenin diplomatları zaman zaman deniz yoluyla kaçarlardı ve Tarabya Koyu’nda demirde bekleyen yatlar bu amacı kısmen yerine getirirdi. Boğaz'ın yarısındaki Tarabya Koyu bu yatlar için varsayılan demirleme yeriydi ve bunlara bakan kıyıda kendi geniş arazilerine sahip çeşitli Avrupalı devletlerin elçiliklerinin yazlık sarayları veya konakları vardı. Bu saraylar veya konaklar günümüzde de kullanılmakta ve korunmaktadır. Tarabya Koyu’daki sefaretlere ait yatlar için “Stationary Yachts” deyimi kullanılmıştır.

İngiliz Büyükelçiliği istasyoner yatı “Imogene” Tarabya koyu’nda.

Kaynak: Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: Sébah & Joillier, Beyoğlu. ”Salute de Constantinople”.

İngiliz Büyükelçiliği istasyoner yatı “Imogene”, elçi ve misafirleri için daha çok eğlence amaçlı olarak kullanılırdı ve acil durumlarda bir sığınaktı. Mürettebat, şehrin İngiliz Levantenlerinin hakim olduğu Constantinople Futbol Kulübü tarafından 1904-5'te düzenlenen ilk futbol sezonunda birinci olmuştur.

Futbolu önce İngiliz Levantenler Moda ve İzmir’de kurdukları takımlarla duyulur hale getirdiler. İlk futbol kulübü 1902 yılında Moda’lı James La Fontaine ve Henry Pears tarafından kurulan ve şehrin çeşitli İngiliz ve Yunan kulüplerini kapsayan ‘Constantinople Association Football League’ olmuştur. James La Fontaine ve Henry Pears, ayrıca 1899 yılında ‘Cadi Keuy Football Club’ın kurulmasında da yer aldılar. O dönemde arşivlerde ilk kez 1897 yılında adı geçen bir diğer İngiliz kulübü ise, üst renkleri kırmızı ve mavi olan ‘Moda Football Club’dı. Ayrıca, çoğunlukla Therapia’da (Tarabya) uzun süredir demirli olan Imogene yatının adını alan, mürettebatı ve subaylarından oluşan “H.M.S. Imogene Football Club” adlı bir İngiliz futbol takımı da vardı. H.M.S. Imogene Futbol Kulübü’nün renkleri koyu mavi ve beyazdı. 1904/5 sezonunun şampiyonu ‘Imogene’ oldu. Kaynak:Levantine Heritage

Gerek Tarabya ve gerekse Tarabya Koyu’ndaki elçilik yatları o devrin ünlü fotoğrafçıları tarafından fotoğraflanmış ve yine o devrin ünlü matbaası ve kitapevi olan Beyoğlu’ndaki A.Zellich Fils, Bon Marché, Max Fruchtermann tarafından kartpostallar olarak basılmıştır. Kartpostal son yüzyılın çok ilgi çeken posta gönderme alışkanlığı ve modası idi.

Bu kartpostallar “Salute de Constantinople- İstanbul’dan selam” serisi olarak hep büyük rağbet görmüştür.

Fransa Sefareti Yatı (La Stationnaire Français) “La Moulette” Tarabya’da Kaynak:Au Bon Marché- Beyoğlu.

Çarlık Rusya İstanbul Sefareti yatı “Le Stationnaire Russe- Donetz.” Kaynak: Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: Sébah & Joillier, Beyoğlu.

İtalya İstanbul Sefareti yatı “Le Stationnaire -Galileo.”
Kaynak: Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: Sébah & Joillier, Beyoğlu.

İngiltere İstanbul Sefareti Tarabya Yazlık Sarayı.
Kaynak: Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: Sébah & Joillier, Beyoğlu. ”Salute de Constantinople”.

Almanya İstanbul Sefareti Tarabya Yazlık Sarayı. Kaynak: Bon Marche-Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: A.Berger Fréres, Beyoğlu.”

İtalya İstanbul Sefareti Tarabya Yazlık Sarayı. Kaynak: Bon Marche-Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: A.Berger Fréres, Beyoğlu.”

Fransa İstanbul Sefareti Tarabya Yazlık Sarayı. Kaynak: Bon Marche-Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: A.Berger Fréres, Beyoğlu.”

Çarlık Rusya İstanbul Sefareti Büyükdere Yazlık Sarayı. Kaynak: Bon Marche-Max Fruchtermann, Beyoğlu, Fotoğraf: Sébah & Joaillier, Beyoğlu.”

Tarabya’daki Sefaret Yatları ne oldu..
“Taurus”- 11 Eylül 1943 günü Taranto açıklarında Alman denizaltısı S54 ve S61’den atılan torpido isabeti sonucu battı.
“Imogene”- 26 Şubat 1939 tarihinde Valencia’nin Vendres limanı bölgesinde Cabo de Creus’ta artık kumanda edilmesi çok zor hale geldiğinden karaya sürüklenerek battı. 23 kişi olan mürettebatı Fransız muhribi Tigre tarafından kurtarıldı.

page13image25180800

“Loreley”- 1896'da yıpranmış halde, hizmet dışı bırakıldı ve o yılın sonuna doğru hurda amaçlı olarak satıldı. Sonraki durumuna ait bir kayıt yoktur.

****

“Galileo”- Osmanlı İmparatorluğu toprakları içinde olan Libya- Trablusgarp’e saldıran İtalya

ile başlayan 1911-1922 savaşı öncesinde İstanbul’dan ayrıldı.

#Osman Öndeş #Tarabya #Elçilik

Yorum Yazma Kuralları

Lütfen yorum yaparken veya bir yorumu yanıtlarken aşağıda yer alan yorum yazma kurallarına dikkat ediniz.
Türkiye Cumhuriyeti yasalarına aykırı, suç veya suçluyu övme amaçlı yorumlar yapmayınız.
Küfür, argo, hakaret içerikli, nefret uyandıracak veya nefre