Doğu Anadolu Bölgemizde bulunan Van Gölü bölge halkının deyimiyle Van Denizi 3 713 km2’lik yüz ölçümüyle Türkiye’nin en büyük gölü olma unvanını taşımaktadır.
VAN GÖLÜ CENTO VE ULAŞIM
Doğu Anadolu Bölgemizde bulunan Van Gölü bölge halkının deyimiyle Van Denizi 3 713 km2’lik yüz ölçümüyle Türkiye’nin en büyük gölü olma unvanını taşımaktadır.
Gölün uzunluğu 120 Km Genişliği 80 Km’dir. Gölün ortalama derinliği 171 metre en derin yeri ise 451 metredir. Denizden yüksekliği ise 1646 metredir. Bu yüksekliği ile Dünya’da üzerinde gemi çalıştırılan en yüksek göldür. Van Gölü tahmini olarak 60 bin yıl önce Nemrut volkanik yanardağının patlaması neticesinde meydana gelmiş olan kraterlerde yağmur suyu ve kaynak sularının birikmesiyle oluştuğu varsayılan volkanik bir göl statüsündedir.
Tuzlu ve sodalı suya sahip olan Van Gölü suyu üzerine yapılan incelemelerde göl suyunda mutfak tuzu oranının %42,3, soda oranının %34 seviyelerinde olduğu yüzdenin geri kalan kısmında ise düşük seviyelerde sodyum sülfat (Na2SO4), potasyum sülfat (K2SO4) ve magnezyum karbonat (MgCO3) bulunduğu saptanmıştır.
Göl suyundaki %34’lük soda oranı sebebiyle Dünya’nın da en büyük sodalı gölü konumunda olan Van gölü suyunun pH değeri ise 9,8’dir. Van Gölü suyunun özellikle de sodalı olması sebebiyle göldeki biyolojik türlerin çeşitliliği kısıtlıdır. Bu sebeple de göl kıyılarında hiçbir yumuşakça kabuksu veya bitkimsi canlı bulunmamakla birlikte günümüzde bilindiği kadarıyla 103 farklı cinste fitoplankton, 36 farklı cins zooplankton ve tek balık cinsi olaraktan inci kefali yaşamını sürdürmektedir. Van gölünün içinde Akdamar, Adır, Çarpanak ve Kuş adaları bulunmaktadır. Adalar Tarihi ve turistik özelliğe sahiptir ve 1990 yılında Arkeolojik Sit Alanı ilan edilmişlerdir. Gölün etrafındaki yerleşim yerleri ise Van, Muradiye, Erciş, Adilcevaz, Ahlat, Tatvan, Gevaş, Edremit’tir. Van Gölü’nde Urartu dönemine (MÖ 8.-7. yüzyıl) ait olduğu düşünülen iskele kalıntıları bizlere göl üzerinde ilk çağlarda çeşitli düzeylerde denizcilik faaliyeti yapıldığını göstermiştir.
Orta çağ 13. yüzyılında Anadolu beyliklerinden, merkezi Ahlat olan Van Gölü bölgesinde hüküm sürmüş Sökmenşahlar (Ahlatşahlar) Beyliği döneminde Ahlat, Van, Gevaş ve Tatvan limanları arasında denizcilik faaliyetleri yürütüldüğüne dair çeşitli kanıtlara ulaşılmıştır.
Eski zamanlardan Van Gölü üzerinde gerçekleştirilmiş olan denizcilik faaliyetleri içerisinde bilinen en iyi dönem Osmanlı Devleti dönemine aittir. Özellikle 16. yüzyılda yaşamış Osmanlı Devleti’nin onuncu padişahı olan Kanuni Sultan Süleyman döneminde Van Gölü üzeri ve bölgesindeki ulaşım ve taşımacılık faaliyetlerinin kontrol altına alınması ve bu faaliyetlerden elde edilen kazancın güvenliğinin sağlanması amaçlarıyla Tatvan’da limana yakın konumda bir kale inşa edilmiştir. İ
lerleyen zamanlarda bölgedeki ticari faaliyetlerin gelişmesi, artırılması ve kolaylaştırılması için bölgede han ve kervansaraylar kurulmuştur. Van gölünde vapur çalıştırmak için ilk girişimin, Sultan II. Abdülhamit’in saltanat döneminde, 1879'da, Artin Sarrafyan ile Abraham Kavafyan adlı iki Ermeni vatandaş tarafından yapıldığı biliniyor.
12 Kasım 1879 günü hazırlanan mukavele ile şartnameye göre imtiyaz müddeti 40 yıl olacak, iki yıl içinde iskelelerin inşasına, bir buçuk yıl sonra vapur çalıştırılmasına başlanacaktı. Ayrıca, imtiyaz tarihinden beş yıl sonra devletin ihtiyaç gördüğü yerlerde bir yıl içinde yeniden iskele inşa edilecekti.
Bir yıl içinde vapur çalıştırılmaya başlanmadığı takdirde verilen mukavele iptal edilecekti. Ne var ki, Van Gölü'nde vapur çalıştırılmasını ldare-i Mahsusa’nın (Bu gün adı Türkiye Denizcilik İşletmeleri) üstlenmesi daha uygun görüldüğü için nizamname onaylanmamıştır.
Ruslar, 1915'te bölgeyi işgalleri altına aldıkları dönemde iskeleler ve deniz taşımacılığı için birtakım girişimlerde bulundular; hatta bir ara vapur da çalıştırdılar. Onların 1917'de çekilmesinden sonra, kalan tesisler ve işletmeden bir süre daha yararlanılmıştır.
1928'de, Van Gölü'nde düzenli bir ulaşımın sağlanması amacıyla, Nafıa Vekaleti'ne bağlı, Van Gölü Seyr-i Sefain idaresi adıyla bir işletme kuruldu: Bu kuruluş, 1934'te ilgili olduğu vekaletten ayrılarak Van Vilayeti İdare-i Hususiyesi'ne, yani Van ili Özel İdaresi’ne devredildi. Daha sonra da Dahiliye Vekâlet’ine bağlı olmak üzere Van Gölü Gemi işletme idaresi adında yeni bir idare kuruldu.
1936 yılına gelindiği zaman, göldeki taşımacılık işleri 3.025 sayılı kanunla iktisat Vekâlet’ine bağlı hükmü şahsiyeti haiz Van Gölü İşletmesi'ne bağlandıysa da, iki yıl sonra, 1938'de kuruluş Denizbank'ın bağlandı. Denizbank'ın tasfiye edilmesinden sonra, 1939 yılında Devlet Denizyolları Umum Müdürlüğü’ne 1943 yılında Devlet Denizyolları ve Limanları Umum Müdürlüğü’ne 1952'de Denizcilik Bankası T.A.O’na, 1983 yılında Türkiye Denizcilik Kurumuna 1985 yılında Türkiye Denizcilik İşletmeleri’ne bağlandı. 1988 yılında Yüksek Planlama Kurulu’nun 17 Mart 1988 tarih ve 88/25 sayılı kararı ile TCDD Genel Müdürlüğü’ne bağlanmıştır.
Cumhuriyet döneminde Gölde işletilen ilk gemi Bitlis Gemisidir. 30 Ağustos 1937 günü çalışmaya başladı. Bunu Van adılı gemi izledi. 1948 yılında ise inşa edilen TATVAN Van gölünde çalışan ilk feribottur. Bunları 1953 yılında inşa edilen 2 NİSAN adı verilen gemi izledi.
Bu gemilerden Bitlis ve Van gemileri ile Tatvan Feribotu İstanbul’da Haliç Tersanesi’nde İki Nisan gemisi ise Camialtı Tersanesinde küçük blok olarak inşa edildi küçük bloklar trenle Muş’a oradan kara yolu ile Tatvan’a gönderildi.
Bu küçük Bloklar Tatvan’da Van gölü kıyısında kurulan tersanede birleştirilerek gemiler inşa edildi. 24 Şubat 1955'te Türkiye ile Irak arasında imzalanan karşılıklı iş birliği antlaşması imzalanır. Bu anlaşmaya 4 Nisan'da İngiltere 23 Eylül'de Pakistan'ın, 3 Kasım'da da İran'ın katılmasıyla Bağdat Paktı kurulur.
ABD ise pakta gözlemci üye olarak katılır. Merkezi Bağdat’ta olan kuruluş Arap dünyası tarafından tepki ile karşılanır. Bunun sonucu olarak Irak’ta ordusu 14 Temmuz 1958 tarihin de bir ihtilal yapar Kral Faysal’ı devirirler.
Irak’ta Yeni gelen yönetim 24 Mart 1959'da Pakt ’tan çekilir. Kalan üyeler Pakt’ın adı 21 Ağustos 1959'da CENTO (Central Treaty Organisation, Merkezi Antlaşma Teşkilatı) olarak değiştirilir. Merkezi Ankara’dadır. Pakt yeni kimliğiyle bu tarihten itibaren ekonomik, kültürel ve teknik iş birliği alanlarına yönelir.
CENTO adı ile kurulan kuruluş 12 Mart 1979 tarihinde Pakistan 13 Mart 1979 tarihinde ise İran örgütten ayrılmaları sonunda CENTO’nun varlığı sona ermiştir.
1960 yıllarda Türkiye Demiryolu hattı doğuda Muş’a kadardı. CENTO anlaşması ile bölgesel işbirliğinin gelişmesi amacıyla 1960’lı yılların ortalarında Türkiye, İran ve Pakistan demiryollarının birleştirilmesine karar verildi. Yeni yapılacak demiryolunun Van Gölü’nün güneyinden geçmesi bu bölgenin demiryolu geçemeyecek kadar oldukça engebeli olması, Kuzeyinden geçirilmesi ise mesafeyi çok uzatması Van Gölü üzerinden taşınmasının daha kısa ve ekonomik olması nedeniyle Van Gölünden feribotlarla taşınmasına karar verildi.
İlk olarak Muş’ta son bulun demiryolu 1966 yılında Tatvan’a kadar uzatıldı. 1967 yılında Haliç Tersanesinde 2 adet tren ferisi, 1 adet römorkör ve 1 adet havuz kapağı inşa edilmesi hususunda Bayındırlık Bakanlığı ile Denizcilik Bankası T.A.O arasında bir anlaşma imzalanır. 1968 yılında Tatvan’da inşa edilen kuru havuzun inşaatı biter.
Haliç Tersanesinde inşa edilen Kuru Havuz ’un kapağı yerine takılarak kuru havuz faaliyet geçer. Bu arada inşasına karar verilen 2 adet Tren ferisi Van Gölü için daha evvelki tarihlerde inşa edilen gemilerde olduğu gibi Haliç Tersanesi’nde küçük bloklar halinde inşa edilir.
Küçük bloklar halinde inşa edilen parçalar tren ve Kamyonlarla Tatvan’a gönderilir. Burada bulunan kuru havuz ’da birleştirilir. Orhan Atlıman adı verilen ilk Tren feribotunun inşaası 10 Aralık 1969 tarihinde tamamlanır ve kızaktan indirilir. Donanımı tamamlanan Orhan Atlıman Tren Feribotu 27 Eylül 1971 günü dönemin Cumhur Başkanı Cevdet Sunay ile dönemin İran Şahı Şah Rıza Pehlevi’ ’nin katılımıyla düzenlenen bir tören ile ilk seferine başlar. 1971 yılında inşa edilen Orhan Atlıman Tren Ferisinden sonra, 1972 yılında Refet Ünal, 1975 yılında Tatvan 1976 yılında ise Van adlı Tren Feribotları inşa edildi.
Bu feribotların ekonomik ömürlerini tamamlaması nedeniyle 2011 yılında iki adet yeni feribot inşa edilmesine karar verildi. Kızağa konulan ve Sultan Alpaslan adı verilen ilk feribot 20 Aralık 2015 tarihinde, ikinci feribot ise 21 Temmuz 1918 tarihinde seferlere başladı.
Van Gölü’nü suyunun özelliğinden dolayı gemilerin karinalarında yosun tutma olmadığı için her zaman temiz olarak kalmıştır. Van gölün ’de çalıştırılmak üzere inşa edilen Tren Feribotlar ’da gemi adamları yeterlilik tüzüğüne göre belirlenen ehliyetli kaptan ve Baş Mühendisler ’in çalıştırılması gerekmekteydi.
O dönemde Denizcilik Bankası T.A.O Denizyolları İşletmesi’ ait İstanbul, Adana, Tarı, Aksu, Güneysu, Dumlupınar, Erzurum, Bursa, Ordu, Giresun ve Trabzon yolcu gemileri 1960’lı yıllarda kadrodan çıkarılması ve yerlerine yeni gemi alınmayınca İşletme bünyesinde Kaptan ve Baş Mühendis fazlalığı olmuştur. o denemde Süvariliğe, 2. Kaptanlığa, Baş Mühendislik ile 2.Mühendislik kadrolarına terfi etmenin imkanı bulunmadığı içinde özellikle 3.Kaptan ve Mühendisler terfi alabilmek ve kendilerine sunulan olanaklar nedeni ile Van Gölü’nde ki gemilerde çalışmaya talip olmuşlardır. Bu dört tren feribotunun inşası sırasında Haliç Tersanesinde çalışan Mühendisler ile Teknisyenler Tatvan ‘a giderek burada çalışırlar.
Orhan Atlıman ve Refet Ünal Tren feribotlarının inşası sırasında Haliç Tersanesinde görevli bulunan Gemi İnşa Mühendislerinden Aykut Altay bu iki feribotun inşası sırasında olağanüstü çalışır. Daha da verimli olmak için Tatvan Tersanesini kapasitesini görmek ister her şey hazırdır Tatvan’a gideceği gün üstün çalışmalarından dolayı terfi ederek Hasköy Tersanesi’ne Baş Mühendis olarak atanır. Bu feribotların inşasında çalışan Mühendislerin hepsi Tatvan’ı görmüşler fakat bu iki feribotun inşasında gece gündüz çalışan Aykut Altay inşalarında büyük emek harcadığı feribotları Van Gölü’nde yüzerken görme olanağını bulamamış. Bu da Sayın Aykut Altay’ın içinde ukte olarak kalmıştır.
VAN GÖLÜNDE ÇALIŞAN VAPURLARIN TEKNİK ÖZELLİKLERİ
VAN: 1937, Haliç yapısı yolcu-yük gemisiydi. 185 gros,123 net tonluktu. Uzunluğu: 31,1 metre, genişliği: 6 metre, su kesimi: 2,3 metre idi. Her biri 135 beygir gücünde 2 adet dizel motoru vardı. Çift uskurluydu. 8,5 mil hız yapıyordu. Yazın 180, kışın 150 yolcu alabiliyordu.
BİTLİS: 1937’de motorlu yolcu-yük gemisi olarak yapıldı. 185 gros, 123 net tonluktu. Uzunluğu: 31,1 metre, genişliği: 6 metre, su kesimi: 2,3 metre idi. Her biri 35 beygir gücünde 2 adet dizel motoru vardı. Çift uskurluydu. Yazın 180, kışın 150 yolcu alıyordu.
TATVAN: 1948’de motorlu Feribot gemisi olarak yapıldı. i 1949'da Haliç Tersanesi yapımı Tatvan yolcu ve yük gemisi. 364 gros, 215 net tonluktu. Uzunlukluyu: 37,5 metre, genişliği: 8 metre, su kesimi: 2,7 metre idi. 315 beygir gücünde dizel motoru vardı. 8 mil hız yapıyordu. Yazın 324, kışın 309 yolcu alabiliyordu.
İKİ NİSAN: 1953’te Camialtı Tersanesi'nde yapıldı. Yolcu ve tren ferisi idi. Yazın 520., kışın 466 yolcu taşıyordu. 531 gros, 218 net tonluktu. Uzunluğu: 42,8 metre, genişliği: 8,7 metre, su kesimi: 2,7 metre idi. 520 beygir gücünde Fiat yapımı dizel motoru vardı. 11 mil hız yapıyordu.
ORHAN ATLIMAN: 1971’de, Haliç Tersanesi'nde tren ferisi olarak inşa edildi. 1.918 gros, 984 net tonluk. Uzunluğu: 81,8 metre, genişliği: 14,5 metre, su kesimi: 3,3 metre. ABD Enterprise yapımı, her biri 950 beygirlik 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 14 mil hız yapıyor.
Refet ÜNAL: 1971’de, Haliç Tersanesi'nde tren ferisi olarak inşa edildi. 1.918 gros, 984 net tonluk. Uzunluğu: 81,8 metre, genişliği: 14,5 metre, su kesimi: 3,3 metre. ABD Enterprise yapımı, her biri 950 beygirlik 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 14 mil hız yapıyor.
TATVAN: 1975’te, Haliç Tersanesi'nde hem yolcu hem de tren taşımak üzere inşa edildi. 1.766 gros, 663 net tonluk. Uzunluğu: 81,84 metre, genişliği: 14,51 metre, su kesimi: 3,35 metre. Danimarka, Burmeister & Weins yapımı, 2 adet 1.800 beygirlik dizel motoru var. Çift uskurlu, 15 mil hız yapıyor. Van'ın eşidir.
VAN: 1976’da, Haliç Tersanesi'nde hem yolcu, hem de tren taşımak üzere inşa edildi. 1.777 gros, 663 net tonluk. Uzunluğu: 81,84 metre, genişliği: 14,51 metre, su kesimi: 3,35 metre. Batı Almanya, Mannheim, Motorenw. A.G. yapımı, her biri 1.400 beygir gücünde 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 15 mil hız yapıyor. Tatvan'ın eşidir.
SULTAN ALPASLAN: 2015 yılında Tatvan’da Tren Feribotu olarak inşa edildi. 6921 Gros Ton, 2076 Net tonluk olup Boyu: 135,66 metre, Eni: 24 Metre, Su kesimi ise: 4,20 metredir. Eskişehir Tülomsaş yapımı 1670 KW 4 adet Jeneratörü bulunmaktadır. 1500 Schottel Twin iki başta ikisi arkada 4 adet pervanesi bulunmaktadır.
İDRİS-İ BİTLİSİ: 2018 yılında Tatvan’da Tren Feribotu olarak inşa edildi. 6921 Gros Ton, 2076 Net tonluk olup Boyu: 135,66 metre, Eni: 24 Metre, Su kesimi ise: 4,20 metredir.
Eskişehir: Tülomsaş yapımı 1670 KW 4 adet Jeneratörü bulunmaktadır. 1500 Schottel Twin iki başta ikisi arkada 4 adet pervanesi bulunmaktadır.
