5. Stratejik Yatırımların TeşvikiEkonomi Bakanlığı’nın rakamlarına göre, 2011 yılında Türkiye’de 100 dolarlık imalat yapmak için 43 dolarlık yatırım/ara malı ithal edilmiştir.Söz konusu ara malı ithalatının sektörlere göre dağılımı ise şöyledir; -        

5. Stratejik Yatırımların Teşviki

Ekonomi Bakanlığı’nın rakamlarına göre, 2011 yılında Türkiye’de 100 dolarlık imalat yapmak için 43 dolarlık yatırım/ara malı ithal edilmiştir.

Söz konusu ara malı ithalatının sektörlere göre dağılımı ise şöyledir;

-         %28,3 demir çelik ve madencilik

-         %17,7 makine ve otomotiv

-          %21,4 kimyasallar

-         %8,8 tarım

-         %8,8 tekstil

İthalat bağımlılığı yüksek ara malı veya ürünlerin üretimine yönelik, asgari yatırım tutarı 50 milyon TL olan, % 50’den fazlası ithalatla karşılanan, asgari % 40 katma değer üreten, üretilecek ürünle ilgili toplam ithalat değeri son 1 yıl itibariyle en az 50 Milyon $ olan (yurt içi üretimi olmayan mallarda bu şart aranmayacaktır) yatırımlar yeni teşvik sistemi kapsamında “stratejik yatırım” olarak değerlendirilmektedir.

Tablo-4'te; Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan bir statejik yatırım örneği yer almaktadır. 

Tablo-4: Stratejik Yatırım Örneği*

 6. Genel Değerlendirme ve Sonuç

a) Genel Teşvik Uygulaması Açısından

Türkiye’de denizcilik faaliyetleri, 1996-Gümrük Birliği Antlaşması ve 2581 sayılı Deniz Ticaret Filosunun Geliştirilmesi ve Gemi İnşa Tesisilerinin Teşviki Hakkında Kanun  kapsamında gümrük vergisinden muaftır. Ayrıca, 3065 sayılı Kanun ile de armatörlük ve tersanecilik faaliyetlerinde KDV muafiyeti sağlanmaktadır. Dolayısıyla, şu anda deniz taşımacılığı ve gemi inşa sektörlerinde (gemi yan sanayii yatırımları ve işletmeleri hariç) KDV ve gümrük vergisi muafiyet destekleri, teşvik sisteminden bağımsız olarak düşünüldüğünde bile azami ölçüde uygulanmaktadır. Gemi yan sanayii yatırımları ve işletmeler ile ilgili değerlendirme (d) alt başlığı altında yapılmıştır.

b) Bölgesel Teşvik Uygulaması Açısından

Yeni teşvik sistemi kapsamında bölgesel teşvik uygulamaları açısından bakıldığında; denize kıyısı olan Sinop, Ordu ve Giresun illerinin 5. bölgede, Hatay, Düzce, Bartın, Kastamonu, Rize ve Artvin illerinin ise 4. bölgede bulundukları görülmektedir.

Denizyolu ile yük veya yolcu taşımacılığına yönelik yatırımlar ile 20 milyon TL üzerindeki savunma sanayii yatırımları, yeni teşvik sisteminde “öncelikli yatırımlar” olarak değerlendirilmekte olup, bu alanlarda yapılacak yatırımlar 5. bölge desteklerinden yararlanacaklardır. Örneğin; 5 milyon TL’lik bir yatırımın, 1. bölgede yapılırsa % 27’sini, 5. bölgede yapılırsa  % 74’ünü devlet destekleyecektir. Bu, hiçte azımsanmayacak bir yardımdır.

Ayrıca, yeni teşvik sistemine göre tersanelerin inşa edecekleri gemilerde, yatırım döneminde istihdam edilen işçiler için ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Ekonomi Bakanlığı tarafından karşılanacaktır. Bu uygulamada geçen kısım 150 TL/işçi civarında bir rakam olmasından dolayı küçük gibi görünse de, bir tersane sahasında ortalama 500 işçi istihdam edildiği ve ülkemizde 100 civarında aktif tersane olduğu düşünülürse, tersane başına aylık 75 bin TL’ye denk gelen bu desteğin kamu bütçesine yıllık aylık toplam maliyetinin yaklaşık 7.5 milyon TL olduğu anlaşılmaktadır. Buradaki asıl problem, taşeron firmalarda çalışan işçiler tersanenin kadrolu işçisi olmadıklarından dolayı istihdamın üzerindeki yükü azaltmayı amaçlayan bu uygulamanın ne derece etkin bir şekilde uygulanabileceğidir.

c) Büyük Ölçekli Yatırımların Teşviki Açısından

Yeni teşvik sisteminin büyük ölçekli yatırımlar kısmında yapılan ve denizcilik sektörünü de ilgilendiren en temel değişiklik, liman ve liman hizmetleri yatırımlarında 250 milyon TL olan asgari sabit yatırım tutarının 200 milyon TL’ye indirilmiş olmasıdır. Ayrıca, 1 milyar TL olan elektronik sanayii asgari sabit yatırım tutarının 50 milyon TL’ye indirilmesi de elektronik sanayii yatırımlarının teşvik edildiğini gösteren bir düzenlemedir. Makine imalatına yönelik büyük ölçekli asgari sabit yatırım tutarı da yine 50 milyon TL'dir.

Bu arada, 9. Kalkınma Planı’nın 429. maddesinde “Askeri ve ticari gemilerin Türk tersanelerinde tasarımı, yüksek yerli katkı oranıyla üretilmesi ve Türk Deniz Ticaret Filosunun yenilenmesi amacıyla, başta Ceyhan yöresi olmak üzere, Türkiye Tersaneler Mastır Planının sonuçları da göz önüne alınarak yeni tersaneler kurulacaktır.” denilmektedir. Bu bağlamda, yeni teşvik paketi, hem büyük ölçekli yatırımların teşviki, hem de bölgesel teşvik uygulaması açısından Doğu Akdeniz'de büyük bir bakım-onarım tersanesi kurulması için de bir fırsat olabilir belki.

d) Stratejik Yatırımların Teşviki Açısından

Gemi yan sanayii yatırımlarının teşviki noktasında, yeni teşvik sisteminde yer alan “stratejik yatırımların teşviki” uygulaması Türk gemi sanayii açısından oldukça önemli bir fırsat olup, çok iyi değerlendirilmelidir. Öyle ki, Türk gemi sanayiinin ithalat bağımlılığı çok yüksek olan, yıllık ithalat değeri milyar dolarları bulan, yerli kaynaklarla üretildiğinde %40’dan daha fazla katma değer üretme potansiyeli bulunan gemi sevk, seyir ve haberleşme sistemlerinin üretimine yönelik yatırımlar, yeni teşvik sistemindeki “stratejik yatırım” tanımı ile örtüşmektedir.

Bu kapsamda, Pendik Tersanesi Motor Fabrikası’nın rehabilitasyonuna/modernizasyonuna ve re-aktivasyonuna yönelik bir stratejik yatırım projesi hazırlandığı takdirde, yatırım tutarının en az %67’sinin devlet tarafından karşılanabileceği anlamına gelmektedir. (Özel sektöre düşen; bir proje ile ortaya çıkmaktır.) Buna benzer projeler, TÜLOMSAŞ, ASELSAN, HAVELSAN, ERDEMİR, İSDEMİR vb. gibi mevcut tesislerin imkan ve kabiliyetlerinin -yeni yatırımlarla- stratejik yatırım niteliğindeki askeri ve ticari gemi teçhizatının (gemi çeliği, gemi motoru, elektronik seyir ve haberleşme teçhizatı vs.) üretimine yönelik geliştirilmesi için de hazırlanabilir. Veya Yalova’da kurulan Gemi İhtisas Organize Sanayii Bölgesi’nde bu amaca yönelik bütünüyle yeni yatırım projeleri de geliştirilebilir. Burada önemli olan husus yatırım talebinin özel sektörden gelmesidir.

Yeni yatırım teşvik sisteminin sağladığı imkanlar çerçevesinde, sadece gemi teçhizatı imalatına yönelik değil, seyir emniyeti, deniz kirliliğinin önlenmesi vb. konularda da ülkemizin ihtiyaç duyduğu diğer teknoloji ve teçhizatın yerli imkanlarla üretilmesine yönelik olarak da çeşitli yatırım projeleri geliştirilebilir. Burada dikkat edilmesi gereken, ithalat bağımlılığı yüksek ara malı veya ürünlerin üretimine yönelik, asgari yatırım tutarı asgari 50 milyon TL olan, % 50’den fazlası ithalatla karşılanan, asgari % 40 katma değer üreten, üretilecek ürünle ilgili toplam ithalat değeri son 1 yıl itibariyle en az 50 Milyon $ olan (yurt içi üretimi olmayan mallarda bu şart aranmayacaktır) yatırımların “stratejik yatırım” olarak değerlendirildiğidir. Bu tanıma uygun olduğu sürece, denizcilik sektöründe ihtiyaç duyulan bütün teknik-teknolojik ürünlerin, teçhizatın üretimine yönelik yatırımlar stratejik yatırım olarak değerlendirilebilir.

Bu konunun ilgili kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşları nezdinde anlatılması ve denizcilik sektörünün genelinde bir farkındalık oluşturulması yerinde olacaktır. Yeni teşvik sistemindeki “stratejik yatırımların teşviki” yaklaşımının iyi anlaşılması ve denizcilik sektörünün bu teşvikten azami ölçüde yararlanmasının ülkemizin ve Türk denizciliğinin reel anlamda kalkınması adına çok faydalı olacağı kanaatindeyim.

Sonuç

Yeni teşvik sistemini öncekilerden ayıran en önemli fark, "ithal ikame montaj" anlayışından "ihracata dayalı yerli üretimi teşvik etme" anlayışına geçişin önemli emarelerini barındırmasıdır. Özellikle "stratejik yatırımların teşviki" başlıklı destek unsuru, ülkemizin sanayiileşme sürecini ve reel kalkınmayı hızlandırmak ve dışa bağımlılığımızı azaltmak açısından atılmış son derece önemli bir adımdır. Türk imalat sanayiinin bir parçası olan denizcilik endüstrisinin de bu anlayışa paralel olarak azami ölçüde yerlileştirilmesi, reel anlamda geliştirilmesi de artık kaçınılmazdır.

Bu kapsamda;

- Yeni teşvik sisteminin denizcilik sektörü açısından sunduğu fırsatların öncelikle "stratejik yatırım" ve "savunma sanayii yatırımı" konseptleri içerisinde aranmasının yerinde olacağı, bu bağlamda özellikle gemi yan sanayii (gemi teçhizatı üretim) yatırımlarına ağırlık verilmesinin yerinde olacağı,

- Yatırım teşvik paketleri hazırlanırken, denizcilik endüstrisinin vazgeçilmez unsurları olan kıyı tesislerine yönelik modernizasyon yatırımlarının teşvikine yönelik olarak da, örneğin "Mevcut Tersane ve Limanların Modernizasyonu" adı altında, proje bazlı teşvik unsurlarına yer verilmesinin daha yararlı olacağı,

- Türkiye'nin denizcilik alanındaki stratejik amaç ve hedeflerini de ihtiva eden "Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi Hedef 2023" adlı belgede yer alan hedeflere yönelik olarak denizcilik özel sektörü tarafından -teşviklerden azami ölçüde yararlanacak şekilde- projeler geliştirilmesinin de faydalı olacağı kanaatindeyim.

FATİH YILMAZ

Gemi İnşa Müh., GMO Üyesi

[email protected]


 *Yeni Teşvik Sistemi Yatırımlarda Devlet Yardımları, Ekonomi Bakanlığı, 06 Nisan2012.