Yalova kılavuzluk ihalesinde rekor: %84,5 kamu payı

Yalova Kılavuzluk İhalesinde Şaşırtan Sonuç: %84,5 Kamu Payı ile İşler Nasıl Yürüyecek?

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın açtığı Yalova kılavuzluk ihalesinde YALPAŞ'ın verdiği %84,5'lik kamu payı teklifi, denizcilik sektöründe "Bu hesap nasıl tutacak?" sorusunu gündeme getirdi. Özellikle Altınova Tersaneler Bölgesi'ndeki %40 indirim düşünüldüğünde, işletmecinin zarar edeceği ortaya çıkıyor.

Türkiye'nin en işlek tersane bölgelerinden biri olan Yalova'da 20 yıllık kılavuzluk hizmeti ihalesinin sonucu denizcilik çevrelerinde bomba etkisi yarattı. 6 Ağustos 2024'te gerçekleştirilen ihalede, Yalova Pilotaj A.Ş. (YALPAŞ) %84,5 gibi görülmemiş bir kamu payı teklifiyle birinci oldu.

İhaleye Üç Firma Katıldı

Bakanlığın %25 başlangıç payı üzerinden açtığı ihalede üç firma yarıştı:

• YALPAŞ: %84,5 (İhaleyi kazandı)
• Çelikcan OGG: %84
• DEKAŞ: %59,5

7 milyon 82 bin TL geçici teminat bedeli ile açılan ihalenin sonucu, sektör temsilcilerini şaşkına çevirdi. Bakanlığın belirlediği %25'lik başlangıç payının üç katından fazla teklif verilmesi, matematiğin nasıl tutacağı sorusunu beraberinde getirdi.

Altınova'daki %40 İndirim İşleri Karıştırıyor

Yalova'nın can damarı olan Altınova Tersaneler Bölgesi'nde 29 aktif tersane bulunuyor ve 12 bin kişi istihdam ediliyor. Bu bölgede kılavuzluk hizmetlerinde %40 indirim uygulanıyor. İşin kritik noktası da burada başlıyor.

Mevzuata göre kamu payı, indirimlerden etkilenmeden tam tarife üzerinden hesaplanıyor. Yani:

• Gemiden 100 TL kılavuzluk ücreti alınacaksa
• %40 indirimle armatör sadece 60 TL ödüyor
• Ama kamu payı tam 100 TL üzerinden hesaplanıyor: 100 x 0,845 = 84,5 TL
• İşletmeciye kalan: 60 - 84,5 = -24,5 TL (ZARAR!)

Sektörün Gerçek Maliyetleri Ortaya Çıktı

Kılavuzluk sektöründe faaliyet gösteren kaynaklardan edinilen bilgilere göre, %30 kamu payı döneminde işletme maliyetleri brüt gelirin yaklaşık %49'unu oluşturuyordu. Yani:

• Eski sistemde: %30 kamu payı, %70 işletmecide kalıyor
• İşletmecide kalan %70'in yaklaşık %70'i işletme giderlerine gidiyordu
• Net kar marjı: Brüt gelirin sadece %21'i

Şimdi %84,5 kamu payı ile durum çok daha vahim:

• İndirim almayan gemilerden bile sadece %15,5 gelir kalıyor
• Bu gelirin %70'i (yaklaşık %11) işletme giderlerine giderse
• Geriye sadece %4,5 kalıyor!

İşletme Giderleri Nelerden Oluşuyor?

Bir kılavuzluk şirketinin temel giderleri şöyle sıralanıyor:

• Kılavuz kaptan maaşları: Deneyimli kaptanlar yüksek ücret alıyor
• Pilot bot işletme maliyetleri: Yakıt, bakım, sigorta
• İstasyon ve idari personel: 7/24 hizmet için vardiyalı çalışma
• Teknoloji yatırımları: VHF, radar, GPS sistemleri
• Eğitim ve sertifikasyon: Uluslararası standartlar gereği
• Sigorta ve yasal yükümlülükler

Yalova'nın Stratejik Önemi

Yalova kılavuzluk bölgesi, Türkiye'nin gemi inşa sanayisinin kalbi konumunda. Bölgenin özellikleri:

• 29 aktif tersane faaliyet gösteriyor
• 12 bin kişi doğrudan istihdam ediliyor
• Yıllık milyar dolarlık gemi ihracatı yapılıyor
• Türkiye'nin gemi ihracatının yaklaşık yarısı bu bölgeden

Altınova Tersaneler Bölgesi, 2004 yılında denizin doldurulmasıyla oluşturulmuş 4,5 kilometre uzunluğunda modern bir sanayi bölgesi. Cemre, Tersan, Sanmar gibi dünya çapında tanınan tersaneler burada faaliyet gösteriyor.

Armatörler Ne Diyor?

Gemi sahipleri ve işletmecileri, ödedikleri ücretin %84,5'inin doğrudan devlete gittiğini öğrenince tepki gösteriyor. Sektör temsilcileri, "Bu bir hizmet bedeli mi yoksa dolaylı vergi mi?" sorusunu soruyor.

Bir armatör derneği yetkilisi konuyla ilgili şunları söyledi: "Biz güvenli seyir için kılavuz kaptan hizmeti alıyoruz. Ödediğimiz paranın büyük bölümü hizmete değil hazineye gidiyor. Bu durumda kaliteli hizmet nasıl verilecek?"

Son İhalelerde Kamu Payı Yarışı

Son dönemde yapılan kılavuzluk ihalelerinde kamu payları sürekli artıyor:

• Samsun: %58
• Kocaeli-1: %89,5
• Ambarlı: %94,5 (Rekor)
• Yalova: %84,5

Denizcilik uzmanları, özellikle Ambarlı'daki %94,5'lik oranın matematiksel olarak imkansız olduğunu, şirketin ancak başka gelir kaynaklarıyla ayakta kalabileceğini belirtiyor.

20 Yıllık Taahhüt Riski

İhalenin en kritik yanlarından biri de 20 yıllık işletme süresi. Bu süre zarfında:

• Enflasyon ve maliyetler sürekli artacak
• Kamu payı oranı sabit kalacak
• Yakıt fiyatları öngörülemez şekilde değişebilir
• Teknoloji yatırımları zorunlu hale gelecek

Bir denizcilik ekonomisti, "Bugünkü maliyetlerle bile zor olan bu oran, 5 yıl sonra işletmeyi iflasa sürükleyebilir" değerlendirmesinde bulundu.

Uluslararası Uygulamalar Farklı

Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) standartlarına göre, kılavuzluk devletin deniz emniyeti ve çevre koruma yetkisinin uzantısı. Gelişmiş ülkelerde:

• Kılavuzluk tarifeleri "maliyet + makul kar" esasına göre belirleniyor
• Kamu payı yarıştırması yapılmıyor
• Hizmet kalitesi ön planda tutuluyor

Avrupa'daki büyük limanlarda kamu payı genellikle %10-20 arasında değişiyor ve hizmet kalitesi denetimleri çok sıkı.

Çözüm Önerileri Neler?

Sektör temsilcileri, durumun sürdürülebilir hale gelmesi için şu önerileri sunuyor:

1. İndirim hesaplama yöntemi değişmeli: Kamu payı, indirimli tarife üzerinden hesaplanmalı
2. Makul oranlar belirlenmeli: %40-50 bandında kamu payı hem devlete gelir sağlar hem de işletmeyi yaşatır
3. Performans kriterleri konulmalı: Sadece fiyat değil, hizmet kalitesi de değerlendirilmeli
4. Periyodik revizyon yapılmalı: 20 yıllık sabit oran yerine, 5 yılda bir gözden geçirme

Sonuç: Deniz Emniyeti Risk Altında

Yalova kılavuzluk ihalesinde ortaya çıkan %84,5'lik kamu payı, özellikle %40 tersane indirimi göz önüne alındığında matematiksel olarak sürdürülemez görünüyor. Brüt gelirin sadece %4-5'i ile kaliteli kılavuzluk hizmeti vermek neredeyse imkansız.

Türkiye'nin en önemli gemi inşa merkezlerinden birinde verilecek kılavuzluk hizmetinin kalitesi, sadece ticari değil, deniz emniyeti ve çevre güvenliği açısından da kritik önem taşıyor. Bakanlığın bu durumu yeniden değerlendirmesi ve sürdürülebilir bir model oluşturması bekleniyor.

Aksi takdirde, önümüzdeki dönemde ya hizmet kalitesinde ciddi düşüşler yaşanacak ya da işletmeci şirket ekonomik zorluklar nedeniyle hizmeti sürdüremeyecek duruma gelecek. Her iki senaryo da Türkiye'nin denizcilik sektörü için kabul edilemez riskler barındırıyor.