Türkleri denizlerle kaynaştıran ilk öncü Çaka Bey: İlk Türk Amirali
1071 tarihinde Anadolu’ya gelen Türklerin denizle tanışması, ilk donanmanın oluşturulması ve birçok Ege Adası’nın Türk topraklarına katılması ilk Türk Amirali Çaka Bey ile oldu.
Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan’ın oğlu Kutalmışoğlu Süleyman döneminde İznik’in 1075’de ele geçirilerek Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti yapılmasıyla Türkler, denizlere açılmaya yönelik bir politika izlemeye başladı. İznik Kalesi’ni Bizans’a karşı korumak, ayrıca İstanbul, Marmara Denizi kıyıları ile adaları ele geçirmek için güçlü bir donanma gerekliydi. Bizans’a ait Gemlik (Kios) ele geçirilerek burada ilk Türk tersanesi kuruldu. Ancak Bizans donanması ve ordusunun saldırısı altında tüm Türk gemileri ve tezgâhları yandı.
Oğuzların Çavuldur Boyu’ndan gelen bir Türkmen Beyi olan Çaka Bey 1078–1079 yıllarında Bizans’a esir düştü. Çaka Bey, Türk ordusundaki önemli konumu nedeniyle İmparator III. Nikephoros Botaniates’in sarayında ayrıcalıklı bir esir hayatı sürerken birçok edinimleri oldu;. Grekçe’yi öğrenen Çaka Bey ayrıca Bizans’ın siyasetini, donanmasını ve askeri tekniklerini gözlemledi.
1081’de I. Aleksios Kommennos’un tahta çıkmasıyla Bizans’tan kaçma fırsatı bulan Çaka Bey, İzmir’i Bizanslılardan temizleyerek burada bir beylik kurdu, ardından Urla, Çeşme, Sığacık ve Foça’yı ele geçirdi.
İzmir merkezli zengin bir Türk Devleti
Çaka Bey ilk etapta İzmir Beyliği’nin ve artık Türk toprakları olan Anadolu’nun denizlerde güvenliğini sağlamayı, bölge denizlerindeki adaları alarak Anadolu’da son bulan ticaret yollarına hakim olmayı ve İzmir merkezli zengin bir Türk Devleti oluşturmayı hedefliyordu. Çaka Bey, Bizans’a karşı karada kazanılan mücadelenin denizlerde de gerekli olduğuna inanarak Türk donanması oluşturmak için de çalışmalar başlattı. İzmir ve Efes’te tersaneler kurularak kürekli ve yelkenli kırk gemi inşa edildi.
Bizans kuzeyde Peçenek Türkleri, güneyde İznik Türk Beyliği, Ege’de İzmir Beyliği’nin ablukası altında kalmıştı. Çaka Bey önce 50 çektir ve yelkenliden oluşan filosuyla 1089’da Midilli, 1090’da Sakız adalarını ele geçirdi. Ardından Bizans Donanması Koyun Adaları Muharebeleri ile 19 Mayıs 1090 tarihinde büyük hüsrana uğratıldı.
Çaka Bey daha sonra Sisam ve Rodos’u da aldığında, İzmir Beyliği ekonomik ve askeri bakımdan denizlerdeki varlığı ile Batı Anadolu’da güçlü bir konum kazandı. Bizans 1091’de kaybettiklerini yeniden elde etmek için 70 çektir ve yelkenliden oluşan filosu ile aralarında 500 Fransız şövalyenin de bulunduğu 10 bin askeri Sakız Adası’na yolladı.
Adadaki 300 kişilik muhafız gücü yardım beklerken savunmaya geçti. Bunu duyarak Ege’ye açılan Çaka Bey’in filosu ile Bizans filosu Koyun Adaları yakınlarında bir kez daha karşı karşıya geldi. Ancak Bizans gemileri kaçmaya başlayınca Sakız Adası’nın güneyinde bir koyda ablukaya alındı. On bin askerlik Bizans ordusu ile sekiz bin Türk’ün karşılaştığı savaşta, Çaka Bey’in askeri dehası sayesinde Fransız süvarilerin atları ok yağmuru ile etkisiz hale getirildi, yayan olarak hareket edemeyen zırhlı süvariler çaresiz kaçmaya başladı. Ordunun Bizans donanmasına sığınmasının ardından Çaka Bey’in ateş kayıkları tüm donanmayı yok etti.
Bizans'ın intikam girişimi
İmparator I. Aleksios Komnenos, intikam için yüz on gemilik filosunu yolladı, 30 bin asker adadaki firari kuvvetlere katıldı. Sekiz binlik Türk kuvveti savunmayı sürdürürken, Çaka Bey korsanlık faaliyetleri nedeniyle dağılan filosunu toparlayıp gece baskını yapmayı planlamaktaydı. Ancak Bizans Peçeneklerin hareketlenmesi, Girit ve Kıbrıs'ta isyan çıkması üzerine savaşa son verdi. Çaka Bey, Ege Denizi'nde tam bir hakimiyet sağlamıştı, aynı zamanda Selçuklu Devleti'nin Çaka Bey Döneminde Anadolu deniz cephesi de İzmir Beyliği tarafından korunuyordu.
Çaka Bey'in Çanakkale'yi almasından korkan İmparator haçlı yardımı istedi. 80 bin asker, 200 gemiden oluşan filo yola çıktı. Kuvvetlerin bir kısmı Çanakkale, Edremit ve Beşiğe Limanları'nda, kalan kuvvetler ise Midilli'de konuşlandı. Midilli'nin komutanı Çakabey'in kardeşi Yalvaç Bey'in kışın zor şartlarına rağmen yaptığı başarılı savunma üzerine Bizanslılar adadaki yerleşim yerlerine konuşlandı.
Bu sırada kara cephesindeki savaşı bırakarak, denize açılan Çaka Bey, fırtınaya tutulunca çekilmek durumunda kaldı. Çaka Bey'in donanmasının zarar görmesinden yararlanan Bizans donanması adaları tekrar ele geçirdi.
Çaka Bey’in Peçenekler ve I.Kılıçaslan’la işbirliği
Çaka Bey, bir yanda Dromen olarak anılan çifte kürekli, üç sıra direkli hücum gemileri inşa ettiriyordu. Diğer yanda kızını Selçuklu hükümdarı I. Kılıçaslan’a verdi ve Peçeneklerle de anlaşma sağladı. Bu ittifak sayesinde Çanakkale’yi ele geçirip, önce Trakya’yı ardından İstanbul’u zapt edebilirdi.
I. Kılıçaslan Bizanslıların Marmara sahillerini işgale başlaması üzerine Çaka Bey’in müttefiki olarak karşı hücuma geçti. Ulubat Gölü ve Kapıdağ bölgelerini aldı. İmparator’un denizden yolladığı kuvvetler de mağlup olunca karadan gönderdiği ordu Selçukluları yenilgiye uğrattı. Çaka Bey bu sırada Çanakkale’ye doğru ilerleyerek İstanbul’un güvenliği açısından önem taşıyan Abydos’u (Nara Burnu) kuşattı.
Bu hem İmparatoru hem de Marmara sahillerine hakim I. Kılıçaslan’ı rahatsız etti. İmparator Bizans oyunlarına başvurmak durumunda kaldı. Balkanlar’daki Kuman Türkleri aracılığıyla Peçenek Türklerini etkisiz hale getirdi, daha sonra Çaka Bey’in Anadolu Selçukluları aleyhine yayılmayı hedeflediğini ileri sürerek I. Kılıçaslan’ın 1093’te Çaka Bey’i öldürmesine sebep oldu. Çaka Bey’in ölümüyle 1096-1272 yılları arasında süren Haçlı Seferleri karşısında artık bir donanma gücü yoktu ve Selçuklu Türkleri iki asır boyunca denizlerden uzak kalacaktı.
Çaka Bey, Türk denizcilik tarihinde birçok ilklerle yer alıyor
İzmir ve Efes’te tersaneler kurularak Türk Donanması’nın inşa edilmeye başlandığı 1081 yılı aynı zamanda Türk Deniz Kuvvetleri’nin kuruluş yılı olarak da kabul ediliyor. 19 Mayıs 1090 tarihinde Çaka Bey filosunun Sakız Adası yakınlarında güçlü Bizans Donanması’na karşı kazandığı Koyun Adaları Muharebesi ilk Türk Deniz Zaferi, Çaka Bey de ilk Türk Amirali olarak Türk denizcilik tarihi sayfalarında yerini aldı.
Kaynaklar:
• Türk Deniz Kuvvetleri, www.dzkk.tsk.tr
• İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı, www.denizmuzeleri.tsk.tr
• www.vatanbir.org
• www.dunyabulteni.net
Yorumlar
Kalan Karakter: