TÜRKİYE YE ÖZEL İLGİ DEVAM EDİYOR MU? BATIDA Private Equity Funds olarak bilinen, özel sermaye yatırım fonları, büyümenin rekorlar kırdığı, şirket kârlılıklarının patladığı, ihracat rakamlarının zirve üstüne zirve yaptığı son 56 yıllık dönemde Türkiye'deki çok sayıda şirketi ya satın almış ya da belli oranlarda ortak olmuştu. Migros, UN RoRo, Mey İçki, Mavi Jeans, Provus, Digiturk, Fida Film, RMK Gemicilik, fonların portföyüne aldığı şirketlerden sadece birkaçı...Genellikle"Al, büyüt, değerini artır, yüksek fiyattan sat ve çık"anlayışıyla ve yerine göre çok uzun yıllar beklemeyi göze alarak hareket eden bu fonlar da, kriz yüzünden her şeyin tersine döndüğü bugünlerde iş planlarını gözden geçiriyor. Peki, neler oluyor, neler değişiyor ? Türk şirketlerine yatırım yapmış ya da yapacak bu tip fonlar nasıl bir kriz stratejisi izliyor ? Türkiye'ye bu yolla yabancı sermaye girişinin arkası kesilecek mi ? Ya da yoğun bir sermaye çıkışı yaşanır mı ?Bu soruların cevabını, Türkiye'de çalışan danışman ve yöneticilerden almaya çalıştık.. TÜRKİYE'DEN ÇIKIŞ SÜRELERİ UZAYACAKDenetim şirketi Deloitte Türkiye'nin Kurumsal Finansman Bölümü Yönetici Ortağı Barış Öney, Türkiye odaklı çalışan özel sermaye fonlarının çoğunlukla üç, beş ve yedi yıllık dönemleri kapsayan yatırımlar yaptıklarını söylüyor. Bu tip yatırımların çoğunluğunun son 12 yılda hayata geçtiği dikkate alınırsa Türkiye'ye gelmiş özel fonlar açısından bu yatırımlardan çıkmak için henüz çok erken. Zaten söz konusu fonların da şu anda, hemen çıkmak gibi bir planlan yok. Kaldı ki, şu anda şirket değerleri çok düştü... O yüzden hisseleri hemen satıp çıkmak çok da kolay değil zaten... Özel sermaye fonu yöneticileri de çoğunlukla böyle düşünüyor. Son bir yılda Türk şirketlerine 4 milyar doların üzerinde yatırım yapan özel sermaye fonları ( private equity ) krize karşı gardlarını nasıl aldılar ? Ellerindeki şirketleri daha büyük, daha kârlı ve daha değerli kılmaya uğraşan ve bu yıl da Türkiye'ye 12 milyar dolarlık yatırım yapması beklenen fonlar için ne gibi yeni imkânlar mevcut ? The Carlyle Group Türkiye Genel Müdürü Can Deldağ:"Özel sermaye fonları Türkiye'de daha yatırım dönemlerinin başındalar."The Carlyle Group Türkiye Genel Müdürü Can Deldağ'ın bu konudaki değerlendirmesi şöyle:"Özel sermaye fonları Türkiye'de daha yatırım dönemlerinin başındalar. Onun için hemen geri adım atmazlar. Fonların mevcut yatırımları nedeniyle dünyada uğradıkları kayıplarda çok büyük. Bu yüzden şirketten şirkete, ülkeden ülkeye değişse de özel sennaye fonlarının mevcut operasyonlarından çıkışları çok daha ileri tarihlere atılabilir. Bir şirket için satın alma sırasında halka açılma planı da yapıldığını düşünün... Halka arzlar ne zaman yeniden başlar ? Bir sektörde kriz öncesi kârlılık çok iyi noktadayken, bir daha aynı seviyelere ne zaman ulaşılır ? "Özel sermaye fonlarının Türkiye'deki operasyonlarını"çok pahalı yatırımlar"olarak nitelendin yor Deldağ ve bunu da çıkış sürelerini uzatabilecek bir başka faktör olarak sayıyor. Deldağ'a göre özel sermaye fonları bu pahalı operasyonlardaki kâr beklentilerini de aşağıya çekmek zorunda kalacak... SU Private Equity Management Direktörü Kerem Göktan, krizin bütün iş yapanların planlarım etkileyeceğini ifade ederek"Büyük gruplar dahil olmak üzere herkes yatırım programlarım revize etti. Birçok şirketin piyasa değeri dddi şekilde azaldı. Finansal piyasalarda oluşan fiyatlar var. Bu durum bizim gibi fonların değerleme konusundaki bakış açısını da etkiliyor"diyor. Yatırımlarda kullandığı fonların yedi yıllık bir dönemi kapsadığım, 10 yıla kadar da uzatma opsiyonu bulunduğunu söylüyor Kerem Göktan. Bu nedenle kriz mevcut operasyonlardan çıkış sürecini birkaç yıl uzatsa bile, 10 yıllık kullanımı olan bir fon için bunun sorun oluşturmayacağını ıtade ediyor. Turkven Genel Müdürü Seymur Tarı'nın bu konudaki değerlendirmesi de çok net"Kriz özel sermaye fonlarının çıkış planlarım etkilemiştir. Herkes üç yıl diyorsa bu otomatik dört yıl oldu.""UCUZA ŞİRKET KAPMAK İÇİN BEKLEYENLER VAR"Evet, özel sermaye fonlarının Türkiye yatırımlarından çıkış sürecini hızlandırmayacağı anlaşılıyor. Aksine geciktireceği bile söylenebilir. Peki ya yeni satın alma ya da ortaklıklar ? Türkiye'ye bu yolla sermaye girişi sürer mi ? Ve ne kadarhk bir tutar beklenebilir ? The Carlyle Group Türkiye Genel Müdürü Can Deldağ'ın özel sermaye yatırım fonlarım"kriz dönemlerinin en likit kurumlan"olarak nitelemesi bu konuda fikir edinmemizi kolaylaştuıyor. Bu fonlarda hâlâ büyük bir likit kaynak bulunduğunu söylüyor Deldağ"Carlyle'ın40 milyar dolar nakiti var. Kriz bütün endüstrileri etkiliyor ama en dayanıklısı özel sermaye tordandır.""DOĞRU SEKTÖRE DEĞİL DOĞRU İNSANA BAKARIZ""Ani kararlar almıyoruz. Geçen yıl her şey pahalı olduğu halde yatırımlara devam ettik. Bu sene farklı ama yine yatırıma devam edeceğiz."Uygun fiyatla yatırım yapalım"desek bu kez adam da"kötü zamanda satmak istemiyorum"diyor. Bu nedenle şu döneme avantaj olarak bakmıyoruz. > Çok dalgalı dönemlerde ucuz bir şey yapmaktan kaçınmak gerekiyor. Çünkü asıl kazanç büyümede... Başlangıçta 3 lira eksik 5 lira fazla çok önemli değil. Alan memnun veren memnunsa sorun yok. Yaşananlara"ne güzel, fiyatlar d üstü"diye bakmıyoruz. Keşke fiyatlar yüksek olsaydı da büyüme devam etseydi. > Yatınmlarda önceliğimiz sektörler değil, insanlar. Seçtiğiniz ortak yanlışsa doğru sektör de sizi yanlış yere götürür. Şu anda Turkcell Türkiye'nin en değerli, en çok değer yaratan şirketi. Vodafone da aynı sektörde ama"para kaybediyoruz"diye demeç veriyor. > Önemli olan ortaklar ve yöneticiler. Ortaklarımızın tümünün kendi sektöründe bir hikayesi vardır. Biz hikayesinden öte sektörde iddiası olan kişilerle ortak olmak istiyoruz. Migros, Provus, Mavi... Hepsinin kendi iddiaları var."Denetim şirketi Deloitte Türkiye'nin Kurumsal Finansman Bölümü Yönetici Ortağı Banş Öney, beklenmedik ölçülerde derinleşen krize rağmen özel fonların Türk şirketlerine yönelik ilgisinin devam ettiğini söylüyor. Özellikle"Türkiye odaklı"çalışan tonların fırsatları kovalamaya devam etliğinin altını çiziyor Öney ve ekliyor:"Deloitte Türkiye olarak bu tip şirketlere çok sayıda seçenek sunuyoruz, ilgi gösterip bakıyorlar, inceliyorlar. Özelikle Ortadoğu ülkelerinden ciddi bir talep var. Ortadoğulu şirketler eskiden yatırım konusunda bu kadar istekli değillerdi. Şimdi daha ciddiler, seçenekleri ilgiyle inceliyorlar. Evet, ilgi var, bu konuda sorun yok Ama şunu görmek lazım: Hiçbir şirketin 2007'deki veya 2008 başındaki değerine ulaşması mümkün değil. Kimse de'35 ay sonra şirketlerimiz eski değerlerini bulur, o zaman işlem yapalım'diye beklememeli..."Yanı Barış Oney'e göre 2009'da özel sermaye fonları krizi fırsata çevirip"ucuz"fiyattan şirket satın almak isteyecek. Şirket sahipleri ise buna yanaşmayacak. Bu nedenle özel sermaye fonları beklendiğinin aksine çok ucuz fiyatlardan işlem yapamayacak. Bu durum olsa olsa işlemlerin tamamlanma şirretini uzatabilir. Çünkü şimdi her iki taraf da daha seçici davranacak."YATIRIMLAR DURMAZ EN AZ 1 MİLYAR DOLAR GELİR"Türkiye odaklı yatırımlar yapan ve 500 milyon dolara yakın bir fon oluşturan Actera Partners'ın yönetici ortağı Isak Antika'ya göre, dünyada mali kurallar yeniden yazılıyor. Kuşkusuz, Türkiye piyasası da, buraya yatırım yapmış özel sermaye yatarım fonları da etkilenecek bundan. Ancak bu, y atanmların duracağı anlamına da gelmiyor. Peki ne kadarlık bir giriş bekliyor 2009 yılında Isak Antika ? Kendisi bu konuda bir rakam telaffuz etmek istemiyor."Ama"diyor"Türkiye'deki fırsatları iyi analiz edebilen fonlar bu yıl içinde ciddi fırsatlar oluştuğunu görecekler."Bu fırsatların da yatırımcılardan karşılık bulacağını düşünen ve"2009'da da çok iş var"diyen Antika, bu dönemde 500 milyon dolarlık büyük ölçekli işlemler de gerçekleşeceğini düşünüyor. Antika, kamu şirketlerinde ve özel şirketler taralında bu tip satın almalar görülebileceğini tahmin ediyor. Kendi planlarına da değinen Isak Antika"Şu sektörle ilgiliyiz, sununla değiliz diyemem, birçok sektörden değişik şirketler var"diyor. Uzun soluklu ortaklıklar ve satın almalar için uygun zemin bulunduğuna inanan Antika"Ama"diyor,"Biz ucuza alalım derdinde değiliz. Kararlarımız bugünden yarını kapsamıyor. Uzun soluklu ve büyüme odaklı bakıyoruz yatırımlarımıza."SU Private Equity Management Direktörü Kerem Göktan da son iki yılda çok büyük miktarlarda özel sermaye fonu yatarımı çeken Türkiye'ye 2009'da daha az para girebileceğini söylüyor:"Rusya'ya da az giriyor, başka ülkelere de... Dünyada hâlâ çok para var ama çok da para kaybedildi. Kimse kimseye para vermiyor, 1-2 yıl sonra bu geçecek."Kerem Göktan,"Fida Film"ve"Bizim cash and carry"dışında Türkiye'de yeni yatarım fırsatlarını üretim, tüketim ürünleri, sağlık, perakende firmaları arasında aradıklarının işaretini veriyor. Turkven Genel Müdürü Seymur Tarı'nın beklentisi ise şöyle:"Bu yıl da 2008 düzeylerinde bir sermaye girişi umuyordum. Gelinen noktada 1 milyar dolarları görürsek sevineceğim. Büyük işlemler yapmak zorlaştı. Bizim de ortak olduğumuz konsorsiyum daha önce Migros'u aldı. Şimdi Migros türü şirketleri almak nasıl olur bilmiyorum. Ancak böyle 300400 milyon dolarlık orta boylu işlemler var, tamamı gerçekleşse bile 1 milyar doları bulmak zor olabilir."Turkven'in Türkiye'de krize rağmen yeni fırsatları kaçırmaya niyeti olmadığını da ifade ediyor Tan ve şişkin fiyatlarla işlem yapmamış, 2006-2007 işlemlerinden zarar etmemiş bir yatırımcı olarak önlerinin çok açık olduğunu söylüyor. Deloitte Türkiye'den Barış Öney de 2009 yılında özel sermaye yatırım fonları tarafında 2 milyar dolarlık bir yeni sermaye girişi bekliyor. Telekomünikasyon başta olmak üzere bazı sektörlerin krizden etkilenmeyeceğini anlatan Öney,"Demir çelik kötü etkilendi, gıda iyi durumda. Sağlık aynı şekilde iyi gidiyor. Ancak özel sermaye yatırım fonları, şirketlerin yalnız hangi sektörde olduğuyla değil, sektör içindeki pozisyonuyla da ilgileniyor. Örneğin perakende de iyi pozisyon almış şirketler, fonlar için cazip gelebilir"değerlendirmesini yapıyor. KRİZ PLANLARI UYGULAMADA Peki kriz ortamında bile yeni fırsatlar kovalayan özel sermaye yatırım fonlarının daha önceden edindikleri varlıklarına ilişkin stratejileri değişti mi ? Halen, bu fonlardan kimi hizmet sektörüne kimi sanayi alanına kimi de teknoloji şirketlerine yatırım yapmış durumda. Fonlar, yaptıkları yatarımı kârlı kılabilmek için ellerindeki mevcut şirketleri krizden güçlü bir şekilde çıkarmak amacıyla büyük çaba harcıyor. Örneğin RMK Germdlik'in yüzde 50 ortağı olan The Carlyle Group Genel Müdürü Can Deldağ "Öncelik portföy şirketlerimizin iyi yönetimi olacak. Mümkün olduğunca masraflarımızı kısacağız. Temkinli olacağız ama bir yandan da yatırım fırsatlarını ortaya çıkaracağız"diyor. Turkven Genel Müdürü Seymur Tan, her şirket için farklı plan uygulanacağım ifade ediyor v e"Migros'a bakarsanız çok daha öngörülebilir bir satış grafiği var, çünkü temel ihtiyaç maddeleri, gıda ürünleri satıyor. Orada büyük sapmalar olmuyor"diyor. Tan, daha vazgeçilebilir ürünlerin satıldığı bir şirkette, örneğin Mavi Jeans'te ise markanın gücünü arkasına almayı planladıklarım söylüyor. Ürün çeşitliliği ile hizmetin öne çıktığı Tekin Acar Cosmetics'te ise servisi ve ürün çeşitliliğini daha da artırarak, yeni mağazalar açarak küçülmenin önüne geçme planı uygulanıyor."Belki kârlılık açısından en iyi senemiz olmayacak, pazar payı büyütmeye odaklı çalışmalar yapacağız. Şirketlerimizin hiç birinde küçülen bütçeler yapmıyoruz''diyor. SU Private Equity Management Direktörü Kerem Göktan, Fida Film'de yeni yatırım konusunda çekinceleri olmasa da daha dikkatli davrandıklarını söylüyor ve bu yıl iddialı filmler yapmaya devam edeceklerini müjdeliyor. Göktan perakende cephesini ise"Şirketimiz iyi durumda olsa bile müşterimiz sıkıntıya girebilir, o anlamda dikkatti olacağız. 2009 senesi bütçemizde hedef enflasyonun üzerinde büyüme sağlamak"şeklinde konuşuyor.