Armatörlerin gemilerini laid-up'a çekip mürettebatını indirmek istediği bu dönemde bir yandan da 3 aylık işçi çıkarma yasağı hala devam ediyor. Av. Selçuk Esenyel- Esenyel Hukuk Bürosu gemilerini Laid-up(servis dışı bekleme)'a çekip mürettebatını işten çıkarmak isteyen armatörlerin sorularına, yönetmelikler ışığında cevap aradı. LAİD-UP (SERVİS DIŞI BEKLEME) VE COVID-19’UN LAİD-UP’A ETKİSİ Hurdaya ayrılmış gemiler dışında, iş bulamadığı veya hukukî bir kararın sonucunu beklediği için bir geminin ticari faaliyette veya bakım onarımda bulunmadan, İdarenin iznini alarak demir sahasında ya da limanda demirleme/bekleme yapması durumu “laid-up” diğer bir ifadeyle “servis dışı bekleme” olarak adlandırılmaktadır. Armatörlerin, piyasadaki navlunların ve buna bağlı olarak gelirlerinin çok düşmesi ile karşılaştıkları zararların laid-up maliyetinden daha fazla olması halinde, (yani gemiyi çalıştırarak laid-up yapmaya göre daha fazla zarar etmeye başlayacakları ihtimalde) zarar değerlendirmesi yaparak gemiyi çalıştırmaya devam etmek yerine “laid-up” yapmayı daha ekonomik buldukları durumlarda, bu seçenek ile piyasaya gemi tonajı arzı sunmaya ara vermektedirler. Türk Hukuku’nda laid-up, 2008-2009 krizinin ortaya çıkardığı ihtiyaç tahtında Denizcilik Müsteşarlığı’nın 2009 Mart ayında bir yönerge hazırlaması ile yasal zeminde de düzenlenmiş olup, laid-up için limanlar ve alanlar da belirlenmiştir. Laid-up alanları: Gemlik Körfezi, Erdek Körfezi, İzmit Körfezi (Yarımca), İzmit Körfezi (Körfez Sonu) ve Sinop Limanı Demir Sahası) Bu yönerge dahilinde genel bir değerlendirme yapılacak olursa; İlgili yönerge öncelikle Türk Bayraklı gemileri, yediemin kapsamında olan gemiler ile gemi sahibi, donatanı, işleteni Türk olan yabancı bayraklı gemileri kapsamaktadır. Ayrıca 1 aya kadar servis dışı kalacak gemiler, bu yönerge kapsamında değerlendirilmemektedir. Servis dışı bekleme durumu 2 (iki) şekilde vuku bulabilir. Bunlar; “demirde servis dışı bekleme” ve “rıhtımda veya limanda servis dışı” beklemedir. Servis dışı bekleme durumuna geçecek gemiler, servis dışı bekleme süresince kulüp (P&I) sigortası kapsamında olacaktır. Sigorta güvencesi liman risklerine (deniz kirliliği, batık çıkarma, kurtarma giderleri vb.) yönelik olacaktır. Demirde, rıhtımda ve limanda servis dışı bekleme durumlarında, gemiler için tüm hizmet ücretleri yürürlükteki “Liman Hizmet Tarifeleri” üzerinden %50 indirimli olarak alınır. Hizmet ücreti; gemi sahibi, donatanı, işleteni tarafından karşılanır. Laid-up sürecinde izlenecek prosedür ve yerine getirilmesi gereken şartlar: İlgili yönetmeliğin 8.maddesinde düzenlendiği üzere; Servis dışı bekleme işleminin yapılması için gemi sahibi, donatanı, işleteninin başvuru dilekçesine, “yönetmeliğin ekinde yer alan formu”, “Acil Durum Planını” ve “gemi belgelerini” eklemek suretiyle, doğrudan servis dışı bekleme yapacağı bölgedeki liman başkanlıklarına en az 1 (bir) hafta önceden müracaatını yapması gerekmektedir. Başvuru dilekçesinde geminin kısa süreli ya da uzun süreli olarak servis dışı bekleme durumunun belirtilmesi gereklidir. Liman başkanı, gemi sahibi, donatanı, işleteni tarafından doldurulan formun kendisi ile ilgili olan kısmını doldurarak 2 (iki) nüsha halinde onaylar. Bir nüshası gemi sahibi, donatanı, işletenine verilir. Diğer nüshası ise liman başkanlığınca tutulur. Yönerge Ek-1’de olacak bir değişikliğin, Yönerge Ek-2’deki form bilgileri gemi sahibi, donatan, işleten tarafından doldurularak ilgili liman başkanlığına dilekçe ile bildirilmesi gereklidir. Liman başkanlığı da Ek-2’deki formda kendisi ile ilgili kısımları doldurarak 2 (iki) nüsha halinde onaylar. Liman başkanlığınca geminin servis dışı bekleme talebinin uygun bulunması halinde gemiler yetkili kılavuz/römorkör teşkilatından sağlanacak kılavuz kaptan veya römorkör marifetiyle, İdarece belirlenen servis dışı bekleme bölgesine yanaştırılır veya demirletilir. Kılavuz teşkilatının bulunmadığı servis dışı bekleme bölgelerinde bu işlemler gemi kaptanı tarafından yapılacaktır. Laid-up prosedürünün gerçekleştirmeyi hedeflediği 2 (iki) temel kriter bulunmaktadır: Geminin, mürettebatın ve çevrenin emniyeti, güvenliği ve korunmasının idame ettirilmesi. Paslanma ve statik elektriklenmeye karşı gemiyi koruyarak geminin makina ve teknesinin mevcut durumunu aynen korumasını ve idame ettirmesini sağlamak. Laid-up halinde gemide bulundurulması gereken asgari personel ve donanım: İlgili yönetmeliğin 10.maddeside düzenlendiği üzere; Demirde servis dışı bekleme durumunda; her gemi için asgari bir usta gemici ve bir yağcı ayrıca her gemi grubu için (maksimum on gemi) bir kaptan ve bir başmühendis bulundurulur. Rıhtım veya limanda servis dışı bekleme durumunda; her gemi grubu için (maksimum on gemi) bir gemi güvenlik görevlisi ile bir usta gemici ve bir yağcı bulundurulur. Demirde servis dışı bekleme durumlarında; seyir, can, mal ve çevre emniyeti ve deniz güvenliğinin sağlanması maksadıyla acil durumlarda ilgili liman başkanlığı tarafından belirlenecek sınırlı sürelerde “Stand-By Römorkör” bulundurulur. Söz konusu römorkör ücreti, bu hizmetten yararlanan donatanlar tarafından eşit olarak ödenir. Laid-up halinde gemi adamlarının durumu nasıl düzenlenmektedir? Yukarıda belirtildiği üzere armatörler laid-up süreci boyunca, yönergede belirtilen asgari sayıda ve nitelikteki mürettebatı çalıştırmak/bulundurmak durumundadır. Bir başka ifadeyle gemi mürettebatı laid-up süreci içerisinde yönergede belirtilen çekirdek personel seviyesine kadar düşürülebilecektir. Buradan da olağan bir süreçte, yönergede belirtilen zorunlu kişiler dışında iş akdi fesihleri için herhangi bir yasal sınırlama bulunmadığı anlaşılmaktadır. Covid-19 Salgının Laid-up sürecindeki istihdama etkisi nedir? Ancak kuşkusuz ki COVID-19 salgını tüm bu süreçlerin olağan halinden çıkmasına sebebiyet vermiştir. Ki ülkemizde bu salgın nedeniyle alınan önlemler kapsamında, 17.04.2020 tarihli, 31102 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan 7244 Sayılı “Yeni Koronavirüs (COVID-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun uyarınca”, 3 aylık süreyle çalışanların iş sözleşmelerinin işveren tarafından feshi yasaklanmıştır. Bu yasağın getirildiği geçici 10. maddenin ilk giriş cümlesi de açıktır; “Bu Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından feshedilemez.” Görüldüğü üzere bu yasak her ne kadar 4857 sayılı İş Kanunu’na eklense de sadece İş Kanunu’na tabi olan işçileri değil, her türlü iş ve hizmet sözleşmesi tahtında çalışanları kapsamakta yani Deniz İş Kanunu’na tabi bir gemi adamı da bu haktan yararlanmaktadır. Bir diğer ifade ile Deniz İş Kanunu’na tabi gemi adamları için de bu kanundaki düzenlemeler uygulanacaktır. Bu noktada da 17 Nisan 2020 tarihinden başlayarak 17 Temmuz 2020 tarihine kadar 3 aylık süreyle, İş Kanunu’nun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, İş Kanunu’nun 25. maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında, işveren tarafından feshedilemeyecektir. Tüm bu açıklananlar ışığında da bir gemi sahibinin “17/04/2020 – 17/072020” tarihleri arasında sadece laid-up kararına dayanarak gemi adamını işten çıkaramayacağı, aksi halde yine kanunda yer alan yaptırım gereği “her gemi adamı için ayrı ayrı olmak üzere fesih tarihindeki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası ödemekle” karşı karşıya kalabileceği kanaatindeyiz. Bununla birlikte yine aynı yasanın tanıdığı hakla gemi sahibi de 17.04.2020 tarihinden itibaren (3 aylık süreyi geçmemek üzere) gemi adamını tek taraflı vereceği bir kararla ücretsiz izne çıkartabilecektir. Ancak bu halde yine de genelgedeki asgari personel sınırının altına inmemesi gerektiği kanaatindeyiz. Ücretsiz izne çıkarılan personele de gerekli şartları sağlaması halinde de nakdi ücret desteği sağlanacaktır. Cumhurbaşkanı fesih yasağı ve azami ücretsiz izin sürelerini 6 (altı) aya kadar uzatmaya yetkili kılınmıştır. Nakdi ücret desteği nedir? Aşağıda sayılan işçilere herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve fesih yasağı süresini geçmemek üzere, bu süre içinde ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar işsizlik fonundan günlük 39,24 TL nakdi ücret desteği verilecektir: Kanun kapsamında ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15 Mart 2020 tarihinden sonra İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 51. Maddesi kapsamında olup iş sözleşmesi feshedilen ve işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçiler. Yapılan ödemelerden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılmayacaktır. Ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır ve ödenen nakdi ücret desteği ödeme tarihinden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir. Belirli süreli iş sözleşmeleri açısından durum nasıldır? Gemi adamlarının genellikle belirli süreli iş sözleşmeleri ile çalıştığı göz önüne alınacak olursa ücretsiz izin uygulaması işin tamamen veya kısmen durması sebebiyle geçekleşeceğinden, belirli süreli işler bakımından da işin tamamen veya kısmen durması söz konusu olabilir. Bu nedenle belirli süreli iş sözleşmesiyle çalışanlar için ücretsiz izin uygulaması yapıldığında sözleşmenin süresi, ücretsiz izin süresi kadar uzamış sayılır. Bir diğer ifade ile ücretsiz izin süresince belirli süreli işin geçici süreyle askıya alındığı kabul edilecektir. Sonuç olarak belirli süreli sözleşme ile çalışmak ücretsiz izin kararına engel bir durum değildir. Yukarıda belirtilen şartları taşıyan gemi adamı da bu süre boyunca nakdi ücret desteğinden yararlanacaktır. Laid Up yönergesi ve ekleri için tıklayınız Kaynak; ESENYEL PARTNERS