Denizcilik literatüründe brokerlik mesleği vardır. Gemiye yük, yüke gemi bulan; gemi alım-satım işine aracılık eden, hurdacılara hurda gemi pazarlayan ticaret aracıları...Bu meslek erbabı Türkiye’de tellal diye bilinir. 1926 Yılında yürürlüğe giren 818 Sayılı Borçlar Kanununda (BK) (m.404-409); “tellal / simsar, ücret karşılığında bir akdin yapılması imkânını hazırlamaya veya akdin icrasına aracılık (tavassut) etmeye memur edilen kimsedir” Dolayısıyla BK hükümlerinde brokerlik bir meslek olarak vurgulanmamıştır. Bunda kuşkusuz, Yasanın yürürlüğe girdiği dönemde, gemi ve yük brokerlerinin işlevsel olarak hizmet türevleri bakımından günümüzdeki kadar etkin olmayışlarının da payı olsa gerektir. Ancak daha sonra 09.07.1956 tarihinde yürürlüğe giren Türk Ticaret Kanununda (m.100-115) brokerlik meslek olarak nitelendirilmiş ve bu olgu tellal tanımında da vurgulanmıştır: “Taraflardan hiçbirine ticari mümessil, ticari vekil, satış memuru veya müstahdem yahut acente gibi bir sıfatla daimi bir surette bağlı olmaksızın, ücret karşılığında ticari işlere ilişkin sözleşmelerin akdi konusunda taraflar arasında aracılık yapmayı meslek edinen kimseye tellal denir.(m.100) Dünya deniz taşımacılığı eldeki son verilere nazaran (2010) 8.3 milyar tondur. Bu miktar yük 1.55 milyar dwt kapasiteli dünya deniz ticaret filosuyla taşınmaktadır. Dünya deniz ticaret filosunun 1.22 milyar dwt tutarlı bölümü sıvı ve katı hammadde taşımalarında kullanılan dökmecilerdir (tankerler, dökmeciler ve kombine dökmeciler). Konteyner ya da diğer taşıma kapları içinde taşınan sanayi ürünleri bu dönemde 104 milyon TEU[1] olmuş; yüklükler 198 milyon dwt tutarında konteyner gemileriyle taşınmıştır.[2] Bu bağlamda kırkambar gemilerinin taşıma kapasitesi de 106 milyon dwt iken taşıdıkları yük 891 milyon ton olmuştur. Dünya genelinde navlun değeri üzerinden yapılan bir karşılaştırma değişik gemi türlerinin dünya deniz taşımacılığındaki paylarını şu şekilde ortaya koymuştur: [3] · Konteyner taşımaları %52, · Sıvı dökmeyük taşımaları %22, · Kuru dökmeyük taşımaları % 6, · Kırkambar taşımaları %20 Verilerin ortaya çıkarttığı gerçek şudur: Dünyada gemilerle taşınan sanayi ürünleri toplamda 2.45 milyar tondur; geri kalan 5.85 milyar ton yük de sıvı ve kuru dökmeyüklerdir. Sanayi ürünleri genelde layner gemi acenteleri, kanvasörler ya da sevkiyat acenteleri aracılığıyla denizcilik işletmelerine pazarlanır. Bu ticaret aracıları, gemi armatörüyle yükün gemiye teslim edildiğini ortaya koyan ilk akitsel bağlantıyı teslim ordinosu (mate’s receipt) düzenleyerek oluşturur. Taşıyanla yükün alıcısı konumundaki gönderilen arasındaki ilişkiyi de taşıma senedi (booking-note) düzenler. Hammadde taşımaları ise navlun sözleşmesi (charter parti) ile yapılır. Gemi ve yük tellalı kendi aralarında görüşme ve pazarlık yoluyla taşıma sözleşmesinin proforma ve hukusal koşullarını belirler; mutabık kalınan hususlar mutabakat muhtırası (recap) düzenlenerek pekiştirilir. Recap, çarter partiyi düzenleyecek brokerin / tellalın kılavuzudur. Çarter parti, mutabakat muhtırası içeriğine sadık kalınarak hazırlanır. Gemi ve yük tellallarının dünya ticaretindeki yerini belirlemeye gelince, 5.85 milyar ton yükü ülkeler arasında taşımaya aracılık eden ticaret aracıları gemi ve yük tellallarıdır. Dünya ticaretine ve sanayisine olan katkıları yadsınamaz durumdadır. Bu bakımdan brokerler “dünyanın yükünü” taşıtan meslek erbabıdır. Brokerliğin meslek olarak kabulü Türk Ticaret Kanunu iledir. Borçlar Kanunu hükümleri yukarda tanımdan da anlaşılacağı üzere yetersiz kalmaktadır. BK, tellal ile simsarı bir tutmuştur. Örneğin İMKB’de şirket hisse senedi pazarlayan, müşterisine emlak kiralayan, hatta evlenme tellallığı (BK 408) yapan bir kimse BK kapsamında tellaldır/ simsardır. Hatta yaptığı iş ne ölçekte BK 404-409 kapsamıyla bağdaşıyorsa gemi ve yük brokeri de… Çokluk gemi ve yük üzerine yoğunlaşan brokerler uluslar arası tanınmış bir mesleğin erbabıdır. FONASBA, ASBA bu meslek erbabının uluslar arası ölçekte temsil organlarıdır. Gemi ve yük brokerlerinin hukuksal niteliklerinin, görev ve sorumluluklarının BK kapsamında düşünülmesi bir anlamda eskiye dönüştür. Gönlümüz, TTK 100-115 kapsamında yer verilmiş ticaret işleri tellallığının, bu meslek erbabının işlevleri, ulusal ve uluslar arası ticaretteki yeri ve payları gözetilerek yeni TTK kapsamında ve çağdaş bir düzenlemeyle yerini almasını istemektedir. Bakalım, zaman ne gösterecek?