Dökme yük taşımalarında farklı ölçüm sistemlerinden doğan hasarlar ödenmeli mi?
Dökme yük taşımalarında farklı ölçüm sistemlerinden doğan hasarlar ödenmeli mi? Sigortacı Gazetesi, Tekne sigorta eksperi ve öğretim görevlisi Timuçin Alpay ile söyleşi yaptı.
Timuçin Alpay ile, gemiyle 'dökme yük' şeklinde taşınan bir mal için yükleme limanında 'draft survey' yapılmış ve konşimento bu draft ' ın ağırlık sonuçlarına göre düzenlenmiş ise, varma limanındaki boşaltma işlemlerinde gümrük kantar verileriyle drafta göre düzenlenen konşimento miktarı arasında bir eksiklik çıkması halinde ICC Ali Risks Nakliyat Emtia Sigorta poliçesinin bu eksiklikten doğan zararı tazmin edip etmemesi üzerine konuşarak söyleşiye başladık.
-İki farklı ( draft - kantar ) ölçümleme sistemi ile ortaya çıktığı iddia edilen zarar gerçek bir zarar mıdır yoksa eksiklik diye tanımlanan zarar, ölçümleme farklılıklarından doğan matematiksel bir hata mıdır? Diğer bir anlatım ile; İki farklı ölçüm sistemine göre saptanan bu eksiklik gümrük ve kambiyo mevzuatı açısından yasal kabul edilse bile sigortacının tazminat ödeme sorumluluğu doğmakta mıdır?
Sorunuzun yanıtlanmasına geçmeden önce konu içerisinde geçen bazı teknik terimlerin açıklanması gerektiğini ve ancak bu açıklamalar ışığında soruruzu daha anlaşılır olarak yanıtlayabileceğini düşünüyorum.
-Sayın Alpay, siz hem Nakliyat / Tekne sigorta eksperi hem Öğretim Görevlisi hem de İstanbul'daki tüm Ticaret Mahkemelerinin adli bilirkişisiniz bu mesleki donanımınızdan yola çıkarak öncelikle "Draft Survey" işlemi nedir ve Draft Survey yapılmasından ne amaçlanmaktadır? Ayrıca sigortacı olsun olmasın herkesin anlayacağı basit bir anlatım ile bu ölçümleme sistemini açıklayabilir misiniz?
Bilindiği üzere gemi ile dökme şeklinde taşman ( kömür, cevher, bakliyat, petrol ürünleri ve türevleri ile hurda v. b ) emtianın bire bir ağırlığını yükleme anında saptamak zor olduğundan tüm dünyada donatanlar, mal sahipleri ve satıcılar tarafından kabul edilen DRAFT SURVEY tartım ve ölçümleme sistemi kullanılmaktadır. Draft işleminde temel amaç; sigortacı olarak gerçek ve doğru hasan ödemenin yanında taşınan mal üzerinde gerçeğe en yalan ölçümleme yaparak ticari güvenilirliği sağlamak ve bunun üzerinden alıcı, satıcı ve taşıyıcının haklarını korumaktır. Draft Survey diye tanımlanan işlem aslında Arşimet kanunundan başka bir şey değildir. Şöyle ki; bildiğiniz gibi dolu bir kaptaki suya ağır bir cismi attığınızda suya atılan cismin ağırlığı kadar bir suyu kaptan dışarı taşırır. Şayet siz kaptaki suyu cismi atmadan ve attıktan sonra bir çizgi ile belirlerseniz o cismin ağırlığını iki çizgi arasındaki farka bakarak kolayca buIabilirsiniz.. Sonuçta kaptan taşan su ile o kaba atılan cismin ağırlığını karşılaştırdığınızda ikisinin de aynı ağırlıkta olduğunu görebilirsiniz.
-Sayın Alpay, bu basit Arşimet kanununa dayalı fiziksel işlem ile gemilere yüklenen dökme yüklerin ağırlığı nasıl ölçümlenmektedir. Yükleme ve boşaltma işlemlerinde Draft Survey işlemi pratik olarak nasıl gerçekleştirilmektedir?
Hepimiz limanda ya da seyir halinde yük gemilerini görmüşüzdür. Sayfamızdaki fotoğraflardan da görüleceği gibi gemilerin burun kısmında bir kısmı su yüzeyinin üzerinde bir kısmı su yüzeyinin altında yatay çizgiler bulunmaktadır. Bu yatay çizgilere biz " draft yani ölçümleme çizgileri " diyoruz. Biraz önceki kap örneğinde olduğu gibi yükleme yapmadan önce geminin boş iken draft işlemi yapılır ve ağırlığı saptanır. Bu işlem yapıldıktan sonra dökme mallar gemiye yüklendikten sonra bir kez daha tekrar edilir. Yükleme yapılırken doğal olarak geminin aldığı yük kadar suya battığı ve draft çizgilerinin değiştiği görülecektir. İşte gemiye yüklenen malın ağırlığı bu iki işlem sonucu elde edilen değerler arasındaki farka göre saptanmakta ve konşimento bu verilere göre düzenlenerek donatan taşınacak malın sorumluluğunu üstlenmektedir.
Sayın Alpay, Draft Survey işleminin gerçekte çok karmaşık ve uzun matematiksel işlemler gerektirdiğini toplantıdaki tartışmalardan biliyoruz ancak siz bu matematiksel işlemlere girmeden gemiye yüklenen DÖKME MALIN ağırlığının hangi kriterler kullanılarak hesaplandığını kısaca anlatır mısınız?
Her ne kadar biraz önce konuyu basite indirgeyerek ifade etmeye çalıştı isem de bu işlemler yapılırken yaklaşık 42 temel kriter esas alınarak bir çok kez yinelenen karmaşık matematiksel işlemler ile gemiye yüklenen malın ağırlığı gerçeğe en yakın düzeyde hesaplanabilmektedir. Örneğin ölçümlemeyi yapanların en ufak bir hatası yüzünden tonlarca malın fazlalığından ya da noksanlığından söz edilebilir. Bu fazlalık ve noksanlıklar tarafların hak ve menfaatlerini olumsuz yönde etkileyeceği gibi sigorta şirketlerini de tazminat ödeme sorumlulukları açısından doğrudan etkilemektedir. Nasıl ki sigorta şirketleri Güvene dayalı kurumlar ise DRAFT işlemini yapan kurumlar da tarafların hak ve menfaatlerini gözeten güven kurumları olmak zorundadır. Bizler de mesleki sorumluluk anlamında bir hata yapmamız halinde zarara dayalı çeşidi tazminat talepleri ile karşı karşıya kalabiliriz. Bu nedenle draft işlemlerinde kullandığımız yaklaşık 42 temel kriterin bazılarını sigortacıların bilgilenmesi açısından burada ifade etmemiz önem taşımaktadır. Aşağıda ifade edeceğim kriterler geminin boş ve dolu iken yükleme ve boşaltma limanında esas alınarak yapılan draft işlemi ile malın taşıma sürecinde herhangi bir nakliyat muhatarasına maruz kalıp zarar görüp görmediğini gerçeğe en yakın biçimde saptama olanağını vermektedir. Draft Survey İşlemi için Genel Kriterler : Gemiye ilişkin genel bilgiler, Konşimento miktan, Denizin ve havanın durumu, Baş, sancak, Baş orta su çekimi, Boş Bodoslama Düzeltmesi, Düzeltilmiş baş su çekimi, Kıç, İskele, Kıç sancak, Kıç Orta su çekimi, Kıç bodoslama düzeltmesi, Düzeltilmiş Kıç su çekimi, Baş ve Kıç ortalama, Gemi ortası sancak su çekimi, Gemi ortası Düzeltmesi Ortalamalann ortalaması Deformasyon bakımından ortalamalann ortalaması Yer değiştirme, Denge, Denge düzeltmesi Denge bakımından düzeltilmiş yer değiştirme Düzeltilmiş yoğunluk, Yoğunluk bakımından düzeltilmiş yer değiştirme Fuel oil, İçme suyu, Sintine suyu.
-Sayın Alpay, Teknik açıklamalar ışığında tekrar sorumuza dönersek iki farklı ölçüm sistemi ile elde edilen verilere göre ortaya çıkan eksiklik için sigortacının tazminat ödeme sorumluluğunu poliçe genel şartlan ve gümrük mevzuatlan bakımından "Nakliyat Emtia sigorta poliçesine nihai varış yerinde yapılacak kantar ölçümleme verileri ile konşimentoda belirtilen yük ağırlığının karşılaştırılarak hasarın saptanacağı yönünde bir kloz konulmuşsa, konşimentoda gösterilen mal miktarının alıcının nihai varış mahalline ulaşıp ulaşmadığı alıcının elektronik kantar verileri esas alınarak belirlenmelidir." yorurnlayabilir misiniz ?
Konuyu önce gümrük mevzuatı bakımından incelemek gerektiğini belirtmek isterim : Gemi ile hurda metal, bakliyat ve dökme maden gibi emtia taşıması söz konusu olduğunda yükleme ve boşaltmalarda mal miktarının saptanılması alıcı ve satıcı arasında düzenlenen sözleşme koşulları bakımından önem taşımaktadır. Sözleşmeye uygun ödeme yapılabilmesi için gemi içindeki mal miktarının DRAFT SURVEY diye tanımlanan uluslararası bir ölçümleme sistemi ve tekniğinin kullanılması zorunluluğu bulunmaktadır Söz konusu teknik hem malların gemiye yüklenmesi hem de boşaltılması sırasında tatbik edilmekte olup her iki aşamada da ölçümlemeye esas olacak aynı kriterler kullanıldığını yukarıda ifade etmiştim. Ancak bu noktada vurgulamak gerekir ki, dökme yük taşımalarında farklı ölçümleme sistemleri nedeni ile ortaya çıkan noksanlıkların gümrük mevzuatı ve kambiyo işlemlerinde kabul edilmesi, sigorta poliçesi ve sigorta mevzuatı açısından tazminata esas teşkil edecek bir hasar talebi için kullanılabileceği anlamını taşımamaktadır. Genel olarak bilinmektedir ki, sigortalı için zarar olan sigortacı için tazmin edilecek bir zarar anlamına gelmemektedir. Bu duruma bir örnek vermek gerekir ise; yükleme işlemlerinde Draft Survey yapılarak gemiye alman dökme malların boşaltma Limanında Draft Survey yapılmadan supalan yolu ile doğrudan kamyonlara yüklenip elektronik kantarlardan çıkan sonuçlara göre bir noksanlığın belirlenmesi halinde bu noksanlığın gümrük mevzuatı açısından parasal bir değeri işaret etmesine karşın sigortacı için tazmin edilmeyi zorunlu kılan bir zarar olabileceği söylenemez. Daha anlaşılır biçimde söylemek gerekir ise, iki farklı ölçümleme sistemi ile elde edilen veriler ile kambiyo işlemleri tamamlanabilir ve bu sonuçlar gümrük mevzuatı açısından kabul edilebilir olsa bile sigortacı bu belgelere dayalı bir eksiklik talebini poliçe kapsamında değerlendirmek durumunda değildir. Nitekim, ICC Ali Risks ( A ) şeraitli nakliyat Emtia sigorta poliçesi Enstitü Yok Klozlannın 4. 2 ve 4. 4 maddesi gereğince taşman malın niteliği ve taşman malın olağan ağırlık ve olağan hacim kaybı için talep edilen hasar / zararlar istisna edilmiştir. Bu hususta doktrindeki tartışmalar Yargıtay On Birinci Hukuk Dairesince de değerlendirilmiş ve 2003 / 10258 E 2004 / 7061 sayılı kararında aynen şu görüş hüküm altına alınmıştır."Kural olarak tartım ve ölçümlemenin taşıma nın her iki noktasında da aynı yöntemle yapılması gerekmektedir. Bu durumda yükün gemiden alınıp aktarıldığı kamyonlarda elektronik tartılardan geçirilerek eksik çıktığı yolunda davacı kaptan ve gümrük liman işletmesi görevlilerinin katılımıyla düzenlenen tutanağın bu işlemlere nezaret etmeyen ve tutanağı imzalayan davalı yönünden bağlayıcı olduğu kabul edilemez"Yargıtay kararından da görüleceği gibi her iki noktada aynı ölçümleme sistemi kullanılmadığı sürece bir noksanlık ya da fazlalığın olacağı matematiksel olarak her zaman mümkündür. Ancak iki farklı ölçümleme ile elde edilen bu matematiksel sonuçların ICC Ali Risks ( A ) şeraitli poliçe kapsamında dahi değerlendirilmesi mümkün değildir. Bu bakımdan bir zarardan söz edilebilmesi için öncelikle her iki noktada ölçümlenen draft survey miktarlarının sözleşmelerde belirtilen tolerans oranlarının üzerinde bir fark ile saptanılmış olması gerekmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi; Draft Survey ölçümleme sitemi ile kantar ölçümleme sistemi ayn ayn sistemler olup her iki sistem arasındaki farka bakılarak bir zarardan söz edilmesi teknik ve sigorta mevzuatı bakımından söz konusu değildir. Hurda ve dökme yük emtiasında mallar gemiden supalan şeklinde diğer bir söylem ile gemiden kamyona doğrudan yüklendiği süreçte sigortalı malın içindeki yabancı maddeler aynşabilmekte tahliye işleminde bir miktar emtia denize dökülmekte bir miktar emtia uçuşabilmekte bazı mallar ise gemi ile kantar arasındaki mesafede dökülerek zayi olabilmektedir. Bu bakımdan GEMİ ile taşımalarda eğer DRAFT sistemi ödemeye esas alınacak ise her iki noktadaki ( yükleme / boşaltma ) değerler göz önüne alınır ve konşimentodaki miktar ile karşılaştırılarak bir ZARAR olup olmadığı saptanır. Eğer kantar taşımalarının sonucu ödemeye esas alınacak ise her iki noktadaki ( yükleme / boşaltma ) KANTAR değerlerleri göz önüne alınır ve konşimentodaki miktar ile karşılaştınlarak bir ZARAR olup olmadığı belirlenebilir. Sigortacı poliçe üzerinde doğrudan hangi ölçümleme sistemini kabul ettiğini belirtmiş ve bu sistemin verilerine göre ortaya çıkan zaran tazmin edeceğini sözleşmeye derç etmiş ise tazminatın hesaplanmasında belirtilen bu ölçümleme sisteminin sonuçlan esas alınır.
-Sayın Alpay sigortacılar bu gibi noksanlıklar için değerlendirme yaparken kolaylık sağlanması açısından sigortalıdan ne tür belgeler talep etmelidir?
Sigortacılar daha doğrusu hasar servislerinde çalışanlar deniz sevkıyatı ile ilgili hasarlar için ne tür belgeler isteneceğini bilmektedir. Bu nedenle çok sayıda belgeyi içeren bu listeyi burada saymayacağım. Ancak sorumuza konu olan bu tür iki farklı sistemden kaynaklanan noksanlık hasarlarında alıcı ve satıcı tarafından konulmuş tüm koşulları içeren SATIŞ sözleşmelerini mutlaka istemelidir. Nitekim Draft Survey ölçümleme sistemi tatbik edilse bile ülkelerin gümrük mevzuatlannın gösterdiği değişkenlik nedeni ile dökme şeklinde taşınan mallar için genel olarak satış sözleşmeleri"5, % 10 gibi oranlarda ( +, - ) opsiyon şartı ne konulduğu bilinmektedir. Bu anlamda charter party taşımalarda bir sevkıyatın sonucuna göre değil sözleşme kapsamında yapılması planlanan tüm sevkıyatların sonucuna göre eksiklik değerlendirmesi yapmak daha güvenilir olacaktır. Sonuç olarak; Draft Survey ölçümleme sitemi ile kantar ölçümleme sistemi ayrı ayn sistemler olup her iki sistem sonuçları arasındaki farka bakılarak sigorta hukuku açısından bir zarardan söz edilemeyeceği, Nakliyat Emtia sigorta poliçesine nihai varış yerinde yapılacak kantar ölçümleme verileri ile konşimentoda belirtilen yük ağırlığının karşılaştınlarak hasar / zarann saptanacağı yönünde bir kloz konulmuş ise, konşimentoda gösterilen mal miktannın alıcının nihai varış mahalline ulaşıp ulaşmadığı alıcının elektronik kantar verileri esas alınarak belirlenmelidir. Çünkü sevkıyat alıcının deposunda sonuçlanacağına göre ancak alıcının elektronik kantar verileri nihai mal miktannı gösterebilir.
