KADIN DENİZCİLER VE 10 GERÇEK! “Kadın denizciler” hem gemide hem de denizcilik sektöründe diğer alanlarda çalışarak mesleğin artık erkek egemenliğinde olmadığını gösteriyor. Türk denizcilik sektöründe son yıllarda başarılarıyla adlarını duyuran “Kadın denizciler” hem gemide hem de denizcilik sektöründe diğer alanlarda çalışarak mesleğin artık erkek egemenliğinde olmadığını gösteriyor. Dünyaya baktığımızda ise kadınların denizcilik sektörüne girişinde ülkemizin biraz geriden geldiğini görsek de son 20 yılda yaşanan büyük yükseliş aslında bu açığın ne kadar hızlı kapatıldığının bir göstergesi. Peki kim bu kadın denizciler? 1. İlk kadın denizciler.. Dünya üzerinde ilk kadın denizciler 1600’lü yıllarda korsanlık yaparak sektöre giriş yapmıştır. Ticaret rotalarının ve sömürgelerin yeni oluşmaya başladığı zamanlarda isimlerini tarihe “Efsane” olarak yazdıran Anne Bonney ve Mary Reed kadın kimliklerini gizleyerek donanmaya katıldılar. O zamanlar kadın olarak bir asker olmanın cezası olduğundan Karayipler’de gemiden kaçıp başka bir gemide korsan olarak çalışmaya başladılar ve kendi gemilerini yönetecek konuma kadar yükseldiler. Karayip Denizi’nin tozunu attırıyordular desek yeridir. Akibetlerinin tam ne olduğu bilinmese de biri yakalanmış hapse atılmış ve diğeri de eceliyle hakkın rahmetine kavuşmuştur. Anne ve Mary’i denize iten ise eşlerinin onları terkedip 2 çocuğuyla yalnız başına bırakmasıydı ne yazık ki. Ah şu erkekler.. Efsanelerden biraz da reel hayata dönelim isterseniz. Türkiye’de gemiye ilk defa çıkan kadınlar 1960-1970 yıllarından itibaren denizci eşleriydi. Hepsi eşiyle aynı gemide olmak için kamarot, miço yeterliliklerinden başlamış ve aktif olarak çalışmasalar dahi ilk defa “Gemide Kadın” kavramının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Zaman zaman Telsiz Zabiti rütbesine yükselip yardımcı sınıf köprüüstü zabiti olarak çalışanlar da yok değil. Bu işin profesyonel olarak ilk icrası ise 1996 yılında İstanbul Üniversitesi Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği’nden mezun kadın denizciler tarafından yapılmış ve buna müteakiben 1999 yılında İTÜ Denizcilik Fakültesi’ne kadın öğrenci alımı başlamıştır. Bundan sonrası ise çok hızlı gelişmiş Türkiye çapındaki pek çok denizcilik okulu kadın öğrencilere kapısını açmıştır. 2. “Gemide kadın uğursuzluktur” iddiaları Şaka gibi bir söylemdir aslında. Kadın denizcilerin son 20 yılı bu iddianın doğru olmadığını ispatla geçmiştir. Yine geçmiş efsanelere bakarsak gemi de tıpkı bir kadın gibi bakım ve ilgi gerektirdiğinden İngilizcede “She” yani kadın olarak adlandırılmıştır. “Ee gemi de kadın bir tane daha kadın olursa gemi kadını kıskanır uğursuzluk olur lölölö..” gibi saçma bir düşünce sistemi mevcut ne yazık ki. Buradan akademisyenlere sesleniyoruz lütfen bunun üzerine bir araştırma yapınız efendim. Kadın denizcilerin çalıştığı gemiler mi daha çok batıyor yoksa erkeklerin mi? Hadi bakalım bunu da açıklayın, oranları görelim hodri meydan! 3. “Sen şimdi gemi mi kullanıyorsun?” Aslında bu söylem de denizciliğin geneli için geçerli olsa da en fazla maruz kalanların kadınların olduğunu düşünüyoruz. Yaşının gençliğini, narin yapısını görenler şaşırsa da denizciliğin yetenek işi olduğunun göstergesidir kadınlar. Kaptan ve Başmühendis olmak boy kilo işi değildir canım güzellik yarışması mı bu? Bilek gücü, zeka ve organizasyon yeteneği herşeyi halleder. Soruya da cevap olsun gemi “kullanılmaz” ki bir denizciye bu soruyu sorduğunuzda size gülüp geçecektir, koskoca gemileri araba mı sanmıştınız? 4. “Kadın işine duygularını karıştırır.” Ah canım.. Gemide erkekler kadınlardan daha çok işine duygularını karıştırıyor. Gemide kadınlar çalışmıyorken de dedikodu yapılıyordu, çalışıyor yine yapılıyor. Kadının olması bir şey değiştirmedi ki.. Tüm erkekleri genellemeyelim ama denizci erkeklerin kendi aralarında geçmişten beridir bilinen bir tabir vardır, yumuşatılmış bir dille ifade edelim: “Baş tarafta gaz çıkartsan, kıç tarafa tuvaletini yaptı diye gelir haberi.” Anladınız siz onu. Bu söz de kadınlar nedeniyle çıktı diyen varsa gelsin. 5. Her limanda bir sevgili? Yok artık daha neler dediğinizi duyar gibiyiz. Aslında bunu “Her limanda bir evlenme teklifi” olarak değiştirsek daha doğru olur. Türk bir denizci kadın olmak Avrupa, Afrika, Amerika, Araplar ve Uzakdoğu dahil tüm ülkelerde oldukça ilgi çeken bir kavram olduğu için artık sizi beğenmekten daha çok hayran kalıp evlenmek isteyenler oldukça fazla. Türk kadınının gemide nasıl çalışabildiği üzerine en fazla şaşıran kişilerin medeniyetler diyarı Avrupa ve Amerika’dan çıktığını biliyor muydunuz? Kadın denizciler gittiği her limanda Türk kadınını ve Türk bayrağını temsil etmenin gururunu yaşıyor. Bunun da ülkemiz kültürel izlenimi açısından bir artı sağladığını unutmayalım. 6. Limanda dışarı çıkmak Kadın kısmı limanda dışarı mı çıkarmış canım? Otursun gemisinde.. Nasıl erkek denizcilerin en sevdiği limanlar Rusya, Ukrayna, Tayland falansa, kadın denizciler bu konuda biraz daha ılımlı. Onlar için büyük bir alışveriş merkezi olan hem de ucuz Amerika gibi bir liman olsun yeter. İşte nasıl erkekler limanda dışarı çıktıklarında “Streslerini (!)” atıyorlar kadınlar da alışveriş yapıyorlar canım çok mu? Tabi Avrupa gibi güzel limanlar olduğunda turistik bir şehir gezisinin de bir kadın denizci için vazgeçilmez olduğunu unutmayalım. Bir de tavsiye; bilmediğiniz ülke limanlarında tek başınıza dışarı çıkmayın, gemide güvendiğiniz kafa dengi bir stajyer varsa size eşlik etmesini rica edin ve alışverişin keyfini çıkartın 7. Kadın denizcinin aile hayatı.. Sektör dışından bir erkeğin bir kadın denizci sevgilisi varsa mükemmel bir sabrı olması ve kadının da yokluğunda ona %yüz sorgusuz bir güven duyması gerekir. Gerçekten böyle bir ilişkiniz varsa oldukça şanslısınız çünkü başka sektörden insanlar -ki gemide aktif olarak çalışmayan kişilerden bahsediyoruz, 6 ay gidip uzakta kalmanızı hazmedemeyebilir. Bu yüzden çoğu denizci kadın denizci bir erkekle hayat kurma yoluna girer. Akademisyenlere araştırılacak bir diğer konu daha çıkardık; kadın denizcilerin evlilikleri üzerine bir sosyoloji araştırması fena olmaz. Diğer yandan, kadın denizcilerde güzel örneklere baktığımızda uzun yıllar denizde çalışarak Kaptan, Başmühendis rütbesine yükselip bir yandan da evlenip çocuk sahibi olmak artık hayal değil. Hatta çocuğunu da gemiye götürüp ailece gemide çalışan kadın kaptanlarımız başmühendislerimiz de var. Bu arada unuttuk; kadından makineci de oluyor evet. 8. Kadın denizcinin gemi hayatı.. İşte en çok merak edilen konulardan biri: “Bir kadın gemide ne yapar?”. Erkekten farkı olmaksızın eşek gibi çalışır. Güverte zabiti ise seyirdeyken köprüüstü vardiyasını tutar, güvertede çalışır, raspa yapar, boya yapar, limanlara yanaşırken halat manevrasın yönetir, çarmıhtan iner draft okur, orada-burada heryerdedir. Makine zabitleri içinse mesai makine dairesinde ana makine, jeneratörler, kazan, seperatör vb. yardımcı makinelerin bakım tutumlarıyla uğraşmakla geçer. Makineci bir kadını atölyede valf alıştırırken görürseniz şaşırmayın, durumu sindirerek sessizce alışmaya çalışın. Toplum hiçbir zaman o ojeli ellerin yağa yakıta bulaşacağını hayal bile edemedi ancak ellerindeki yağı mazotla temizleyen ama gemide ilk boş vaktinde kendisine manikür yapmayı ihmal etmeyen kişidir makineci kadın. Bir de limanlarda dışarı çıkarken süslenip püslendiğinizde gemide kimse sizi tanıyamaz. Tulumlu ve kapkara pis halinizi gördükten sonra bir an makyajlı halinize maruz kalan erkek çalışma arkadaşlarınız şaşkınlıklarını gizleyemezler. Gerçekten makyajın bir kadının hayatında önemi büyük, tıpkı geminin bakımı-boyası gibi değil mi? 9. Kadın denizcinin karadaki hayatı? Sadece aileniz akrabanız değil tüm komşular, mahalleli, köylü kim varsa sizin denizde çalıştığınızı bilir ve büyük gurur duyarlar. Bazen de “Kızını o kadar uzaklara nasıl gönderiyorsun?” diyerek anne babanıza sitemde bulunan patavatsızlar da yok değildir. Ekmek aslanın midesinde sevgili amcacığım. Siz sıcacık yatağınızda uyurken ekmek parası için okyanuslar denizler aşılıyor fırtınalarda hayatlar geçiriliyor. Tüm bu zamanlarda kadın denizcilerin en büyük dayanağı onunla gurur duyan sevdikleridir. Mesleğe erkeklere göre gönül ve emek vermiş kimseler olduğundan şüpheniz olmasın lütfen. Bu yüzden saygı duyun, ellerini öpün o kadın denizcilerin. 10. Erkek gibi çalışsa da o bir “Kadın”! Gemilerde bugüne kadar erkeklerin arasında göze batmamak için namus çizgisi çerçevesinde kıyafetlerinden, hal ve hareketlerine, sözlerine kadar pek çok şeye dikkat ederek çalışmıştır kadın denizciler. Çünkü herhangi bir yanlış hareketinin, “Üst”lerinin bunu bütün kadın denizcilere mal edeceğini bilirler. O da bir annenin babanın evladı, bir çocuğun annesi, ailenin küçük kız kardeşi ve bir erkeğin hayatını birleştireceği bir eştir. Kadın nerede olursa olsun ona saygılı davranmak gerekirken, gemide bunu “Hiyerarşi” çatısı altında hiçe saymak hoş olmuyor dikkat edelim. Bir kadın gemiye düzen ve çalışma ortamında saygıyı getirir. Denizi tutkuyla seven kadın denizcilerin kariyerlerine giden yollarında heveslerini kırmak ve önlerini basit bir “Önyargı” ile kapatmaya çalışmak gerici bir düşüncedir. Onlara saygı duyun ve kabullenin. Bir söz vardır “Denizciler geçirdiği fırtınaları, anneler doğum sancılarını unutmasalardı; ne yeni bir çocuk doğardı ne de bir denizci denize açılırdı..” Denizde geçirilen her zorluk sancılıdır, buna bir de kadın doğası eklendiğinde daha da zor olmasına rağmen kadın denizciler bunu belli etmeden gerektiği gibi görevlerine devam ederler. Kadın-erkek ayrımı yoktur denizcilikte, denizci olmak ayrı bir cinsiyettir! Ayşe Kaptan/Deniz Ticaret Gazetesi