KADIKÖY VAPUR SEFERLERİ VE İSKELELERİ
1828 Tarihinde zamanın padişahı Sultan II Mahmed’a hediye edilmek üzere satın alınan ve Kaptan Kelly yönetiminde 20 Mayıs 1828 tarihinde SWİFT buharlı bir geminin İstanbul’a gelmesi ile yurdumuz denizciliğinde yeni bir dönem başladı. İstanbul’a gelen yalnız pruva direğinde yelken donanımı bulunan uzun siyah bacasından duman çıkartarak ve her iki yanında bulunan çarkları döndürerek yol alan yeni icat bu gemiyi İstanbul Halkının çok dikkatini çekmiştir. Halk tarafından Buğu adı verilen bu gemi ile Padişah 2. Mahmud Marmara denizin de geziler yapmış ve Tekirdağ’a kadar gitmiştir. Denize ve Denizciliğe ilgi duyan Padişah II Mahmud Tersanelerimizde böyle gemilerin yapılması hususunda ilgililere emirler vermiştir. Buğu gemisini Türkiye’ye getiren Kaptan Kelly’i Deniz Kuvvetlerine kaptan yetiştirmek için Tersane-i Amir’ye atamıştır. 1832 yılında Amerikalı gemi yapım mühendisi Foster Rhodes bir Arjantin Korveti ile İstanbul’a gelmiş yanında da gemi yapım ustalarını getirmişti. Padişah II Mahmud Foster Rhodes ve ekibini doldun ücret karşılığında Aynalıkavak Tersanesinde görevlendirilmesi hususunda irade çıkarmıştır.
İlk aşamada Büyük ve dönemin bütün yeniliklerini taşıyan Kalyonlar yapıldı. 1837 yılında Tersane ustalarından Mehmet Kalfa ile birlikte yurdumuzda ilk buharlı gemi olan Eser-i Hayır vapurunu kızağa koydular. Gemi 26.11.1837 tarihinde inşası tamamlandı. Bu vapurdan sonra 1839 yılında Mesir-i Bahri ve Padişahlık makam vapuru olarak Tahir-i Bahri vapurları inşa edildi. 1839 yılında Tersane-i Amir’e Bandırma, Tekirdağ ve İzmit hatları açıldı. Bu hatların açılması ile düzenli bir Vapurculuk İşletmesine ihtiyaç duyuldu. 1843 yılında Bu günkü Türkiye Denizcilik İşletmeleri’nin nüvesini teşkil eden Fevaid-i Osmaniye adı ile bir kuruluş kuruldu. Bu kuruluş üç grupta seferlerin yapmaya başladı. 1.Grup Seval-i Mütacavire (Civar Kıyılar) Üsküdar-Kadıköy-Beşiktaş – Adalar-,Yeşilköy –Bakırköy2. Grup Sevahil-i Karibe (Yakın Kıyılar) İzmit-Gemlik-Tekirdağ-Bandırma-Gelibolu3. Grup Sevahil-i Baide (Uzak Kıyılar)Selanik-İzmir –Varna-Samsun-Trabzon.
Seval-i Mütacavire grubunda olan Kadıköy’e ilk vapur 1846 yılından itibaren çalıştırılmaya başlanmıştır. Kadıköy’de ilk iskele III. Mustafa Camii’nin önlerinde idi. (Bu cami bu gün İskele cami olarak anılmaktadır.) Haydarpaşa Garı’nın inşası sırasında çıkan topraklar Kadıköy’de denize dökülmesi kararlaştırıldığından İskelenin meydanın ortasında kalacağından yeni bin iskeleye ihtiyaç duyulmuştur. 1900’lü yılların başlarında Bu günkü Kadıköy-Karaköy İskelesinin bulunduğu alana yeni bir iskele yapımına başlandı. Bu yeni İskele günümüzde Kadıköy -Karaköy vapurlarının kalktığı yerdeydi. Ahşap olarak inşa edilen bu iskele lodos rüzgârı estiği zaman gemilerin yanaşma zorluğu çekmesi yanında artan yolcu talebine cevap vermemesi nedeniyle de 1926 yılında kâgir olarak Kadıköy Belediye Başkanlığı binasının karşısında günümüzde hala kullanılan iskelenin yapımı ile Kadıköy-Köprü seferleri burandan yapılmaya başlanması nedeni ile o işlerliğini kaybetmiş yalnızca Kadıköy-Adalar seferini yapan gemiler bu iskeleden kalkmaya başlamıştır.1950 yılında iskele revizyondan geçirilmiş iskelenin yanına Araba Vapurunun yanaşması için rampa yapılmıştır. 10 Nisan 1950 tarihinde Kadıköy-Sirkeci Araba Vapur seferleri başlamıştır. Bu seferler Harem İskelesinin açıldığı Mayıs 1966 yılına kadar devam itmiştir. Araba Vapur seferlerinin kalkması ile birlikte Kadıköy-Adalar seferinin yanında Kadıköy-Eminönü arasındı sabah üç akşam üç sefer olmak yeni sefer düzenlenmiştir. Bu iskele günümüzde kullanılan Kadıköy-Karaköy seferlerini yapan iskeleninim inşa edilmesi için 1979 yılında yıkılmıştır. Buradan yapılan Adalar-Kadıköy seferleri ile Eminönü-Kadıköy seferleri 1926 yılında yapılan iskeleye aktarılmıştır.
1926 yılında Eski Kadıköy Belediye Başkanlığı binasının karşısına yapılan iskele Mimari üslubunda ve Kâgir tarzda yapılmış iskelelerin en ünlülerinden birisidir. Mimarı Vedat Tek’dir. Günümüze ulaşan ve hala kullanılan iskele binasının ikinci kattaki Kütahya Çini kaplamaları 20 YY. başlarına ait olup, Türk Çini sanatının değerli belgeleri niteliğini taşımaktadır.
İskele Kadıköy Adalar iskelesinin kapanması ile bu iskeleden yapılan Adalar ve Sabah akşam üçer sefer yapılan Kadıköy-Eminönü seferlerinde bu iskeleden yapılmaya başlanmıştır. Bu durum bu iskelenin en yoğun olarak kullanıldığı dönemdir. 08 Ekim1982 tarihinde bugün Kadıköy-Karaköy seferlerinin açılması ile bu iskeleden Adalar ve Yalova’ya giden vapurlara tahsis edilmişti. Ancak yeni iskeleden meydana gelen yoğunluk nedeniyle çok kısa bir süre sonra Kadıköy- Eminönü seferleri de bu iskeleden yapılmaya başlamıştır. 1926 senesinden 1982 yılına kadar yoğun bir şekilden çalışan bu iskele günümüzde, Kadıköy-Adalar, Kadıköy- Beşiktaş seferleri yapılmaktadır.
Kadıköy İlçesi 1980 yılara kadar İstanbul’un en elit en kültürlü ilçelerinden biriydi. Bu farklılığı vapura binerken ve inerken görürdünüz Kadıköy İskelelerinden vapuru binen insanlar birbirini o kadar saygılı idillerdi ki önündeki insanı rahatsız etmeden vapuru biner inerlerdi. O vapura biniş ve iniş sanki askeri bir birliğin intizam içinde vapura biniş ve inişlerini andırırdı. Vapura binan yolcuları erkekler takım elbiseli fötrü şapkalı kadınlarının şıklıkları gözlerini kamaştıracak cinstendi. Kafalarında şapka ellerinde eldivenleri ile zarafetlerine hayran olmamam mümkün değildi. Özellikle Kadıköy iskelelerinden vapura binen yolcular tamamına yakını iskele içinde bulunan gazete Bayilerinden en az bir gazete mutlaka alırlardı. Bu gazete bayilerinin içinde en popüleri ise Merhum İbrahim Merdan ve oğlu Merhum Sabahattin Merdan’dı Sabahattin Merdan aynı zamanda Basketbol Hakemi idi 1960, yıllardan Başlayarak 1980’li yılların başlarına kadara kadar faal Basketbol hakemliği yapmıştır. Hakemlikten sonra’ da Basketboldan kopmamış. Taç spor Tekirdağ Salat spor, Kayseri Meysu, Darüşşafaka ve Yıldırımspor’da Menajer olarak görev yapmıştır. Basketbolun Sabahattin Babası vefatına kadar birçok Basketbol hakem yetiştirmiştir. Gazeteci Hıncal Uluç Sabahattin Merdan vefat ettiği zamandı köşesinde söyle yazmıştı. “Sabahattin Merdan da ölmüş. Basketbolun geceleri Spor ve Sergi Sarayı'nda oynandığı, erkeklerin takım elbise, kadınların abiye kıyafetlerle gittikleri o güzel günlerin hakemlerindendi. Ama ben onu Kadıköy iskelesindeki gazete ve dergi büfesinden tanırdım. Her türlü yabancı gazete ve derginin satıldığı büfenin sahibiydi. Dayım Necati Bilgiç, ya da kuzen Doğan Şener'le karşıya geçerken Sabahattin'den, hazırladığı gazete ve dergilerimizi alır, vapurda paraya kıyarsak lüks mevki koltuklarına oturur, keyifle okurduk. Nur içinde yatsın o da!.. “Sabahattin Ağabey gelen yolcuların hangi gazeteyi okuduğunu bilir gazetelerin bulunduğu tezgâha bakmadan o gazeteyi yerinden çıkartır. Müşterisine verirdi Baba oğul iyi bir Fenerbahçeli idiler Fenerbahçe yenildiği zamanda müşterileri onu kızdırmaktan da zevk alırlardı. Oda hoş görü ile karşılar güler iyi günler dileyip müşterilerini uğurlardı. Nurlarda yat Sabahattin Baba
Kadıköylüleri Karaköy, Eminönü, Adalar ve Yalova’ya götürüp getiren vapurlar; ESER-İ TİCARET: 1835’de, İngiltere'de yolcu-yük gemisi olarak inşa edildi. 193 tonluk olup teknesi ahşaptı. Uzunluğu: 29,8 metre, genişliği: 4,5 metre, su kesimi: 3,1 metre idi. 60 beygir gücünde tek silindirli buhar makinesi vardı. İlk adı Levent idi. Önce Viyana'da Tuna üzerinde çalıştırıldı. 1843'te Tersane-i Amire tarafından alındı. Fevaid-i Osmaniye'ye devredildi. Daha çok Kadıköy ve Yeşilköy hatlarında! Çalıştı. 1876'da hizmet dışı bırakıldıktan sonra söküldü.
MUSUL: 1857'de inşa edilmiş yandan çarklı yolcu vapuruydu. Gövdesi ahşap olup 220 gros tonluktu. Uzunluğu: 38,6 metre, genişliği: 6,1 metre, su kesimi: 3,5 metre idi. 100 beygir gücünde tek silindirli buhar makinesi vardı. Önceleri Donanma'nın emrinde çalıştıktan sonra 1861'de Fevaid'e verildi. Daha çok Kadıköy ve Yeşilköy'e çalıştı. 1896'da hizmet dışı bırakıldı.
NÜZHETİYE: 1866'da İngiltere, Glasgow'da A. & J. Inglis'te yandan çarklı yolcu gemisi olarak yapıldı. Teknesi sac olup 213 gros tonluktu. Kaptan köşkü kapalıydı. Uzunluğu: 59,4 metre, genişliği: 6,7 metre, su kesimi: 2,5 metre idi. Inglis yapımı 145 beygir gücünde "simple/oscilat" buhar makinesi vardı. İlk adı Meg Merillies idi. North Britsh Steam Packet Co., Glasgow firmasının gemisiydi. Mithat Paşa tarafından Tuna'da çalıştırmak üzere alınmıştı. 1869'da Fevaid-i Osmaniye tarafından satın alındı, 15 numara verildi. Yıllarca Adalar'a çalıştı. 1913'te hizmet dışı bırakıldı KADIKÖY: l869'da İngiltere, Glasgow'da, W. Hamilton & Co. Tezgâhlarında yandan çarklı, yolcu-yük gemisi olarak yapıldı. 435 gros tonluktu, teknesi ahşaptı uzunluğu: 50,8 metre, genişliği: 6,1 metre, su kesimi: 3 metre idi. Hamilton yapımı 80 beygir gücünde 2 silindirli compound buhar makinesi vardı. Bir önce ki gemi olan Heybeli’nin eşiydi. 1909'da hizmet dışı bırakıldı.
FENERBAHÇE -HAYDARPAŞA: 1894'te, İngiltere, Dundee'de Gourley Bros. & Co. tezgahlarında yandan çarklı yolcu vapur olarak yapıldı. 286 gros tonluk olup teknesi saçtı.Uzunluğu: 54,8 m., genişliği: 7,2 m, su kesimi: 2,4 m. idi. Gourley & Co. Yapımı 510 beygir gücünde 2 silindirli compound buhar makinesi vardı. 19 numara verildi. Bir üstteki Fenerbahçe’nin eşiydi ve Boğaziçi hariç İstanbul sularında yolcu taşıdı.
İHSAN-NEVASER : 1903'te, Avusturya-Macaristan İmp., Budapeşte'de Danubis Schoenischen Hartrnann A.G. tezgahlarında yandan çarklı yolcu vapuru olarak yapıldı. 375 gros tonluk olup teknesi çelik saçtı. Uzunluğu: 54,1 metre, genişliği: 6,7 metre, su kesimi: 2,9 metre idi. Danubis Schoen. yapımı 510 beygir gücünde 2 silindirli compound buhar makinesi vardı. Şehir hatlarında kullanıldı. 30 Ey1ü11927'de Pire' den İstanbul'a gelirken Gelibolu önlerinde kaza geçirdi. 11 Şubat 1936'da patlayan fırtınada, Paşabahçe'deki hurdalıkta batarak dibe oturdu.
BAĞDAT-BASRA -HALEP: 1904'te, Anadolu-Bağdat Demiryolları Şirketi tarafından Almanya, Kiel' de, Howaldtswerke tezgâhlarında yandan çarklı yolcu vapuru olarak yaptırıldı. 438 gros tonluktu. Uzunluğu: 54 metre, genişliği: 7 metre, su kesimi: 2,8 metre idi. 900 beygir gücünde 3 silindirli tripil buhar makinesi vardı. 10 mil hız yapıyordu. 28 Ağustos 191O'da Seyr-i Sefain İdaresi'ne teslim edildi. Daha çok Köprü-Haydarpaşa-Kadıköy, Köprü-Adalar, Köprü-Moda-Kalamış vs hatlarında kullanıldı.
MODA-BURGAZ-KADIKÖY: Fransa, Marsilya'da Atı' & Chantier de Provence, Port de Bouc tezgâhlarında buharlı yolcu vapuru olarak inşa edildi. 697 gros, 337 net tonluktu. Uzunluğu: 61,2 metre, genişliği: 9,1 metre, su kesimi: 3,4 metre idi. De Provence yapımı toplam 700 beygirlik 2 adet 3'er silindirli tripil buhar makinesi vardı, çift uskurluydu. Aralıksız olarak Köprü-Haydarpaşa-Kadıköy, Köprü-Adalar-Yalova hatlarında çalıştılar.
KINALADA-PENDİK-MALTEPE: 1914’te, Almanya, Danzig'te J. W. Klarwitter tezgâhlarında yolcu vapuru olarak yapıldı. 531 gros, 223 net tonluktu. Uzunluğu: 50,9 metre, genişliği: 7,9 metre, su kesimi: 3,4 metre idi.]. W. Klarwitter yapımı, her biri 750 beygirgücünde iki adet silindirli tripil buhar makinesi vardı, çift uskurluydu. Saatte 12 mil hız yapıyordu. Savaş nedeniyle Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi'ne ancak 1921 yılında teslim edilebildi. 930 yolcu alıyordu. Önceleri Mudanya, Gemlik'e; sonra Şehirhatları'nda çalıştırıldı. 1958'de hizmet dışı bırakıldı.
HEYBELİADA- KALAMIŞ: 1928’de Fransa, Marsilya'da, Chantier de Provance, Port de Bouc tersanesinde yolcu vapuru olarak.inşa edildi. 699 gros tonluktu. Uzunluğu: 61,2 metre, genişliği: 9,2 metre, su kesimi: 3,3 metre idi. Her biri 350 beygir gücünde iki adet tripil buhar makinesi vardı. Çift uskurluydu. Heybeliada.
SUVAT – ÜLEV: 1938’de Almanya, Bremen'de Atlas-Werke A.G. tersanesinde yapıldı.Yolcu vapuruydu. 923 gros tonluktu. Uzunluğu: 62,5 metre, genişliği: 10 metre, su kesimi: 3,4 metre idi. Her biri 850 beygir gücünde iki adet tripil buhar makinesi vardı, çift uskurluydu. Kışın 1.400, yazın ise 1.630 yolcu alabiliyordu. 20 Haziran 1938'de inşası sona erdi. 1965'te baştan sona yenilendi, bu arada kazanı akaryakıtla ısıtılacak şekilde tadil edildi. Son döneminde bile 14 mil hız yapabiliyordu.
BÜYÜKDERE-YALOVA-ANADOLUHİSARI-RUMELİHİSARI-HAYDARPAŞA-BÜYÜKADA:1948'de Hollanda, Amsterdam'da Verschure & Co. Tezgâhlarında buharlı yolcu vapuru olarak yapıldı. 561 gros, 355 net tonluktu. Uzunluğu: 54,4 metre, genişligi: 10,9 metre, su kesimi: 3,1 metre idi. Amsterdam, Verschure & Co. Yapımı, her biri 340 beygir gücünde, 2 adet tripil buhar makinesi vardı ve çift uskurluydu. 13 mil hız yapıyordu. Kömürle ısıtılan kazanı sonraları akaryakıtla ısıtılacak şekilde tadil edildi.
PAŞABAHÇE: 1952 yılında, İtalya, Taranto'da, Cantieri Navale di Taranto tezgâhlarında motorlu yolcu vapuru olarak yapıldı. 1.042 gros, 599 net tonluk. Uzunluğu: 74,5 metre, genişliği: 13,1 metre, su kesimi: 3,1 metre. İsviçre, Wintherthur, Sulzer Bros Ltd yapımı, her biri 1.600 beygir 0.192 kW.) gücünde 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 17-18 mil hız yapabiliyor.
FENERBAHÇE – DOLMABAHÇE: 1952’de, İskoçya, Glasgow, Dumbarton'da, William Denny & Brothers tezgâhlarında motorlu yolcu gemisi olarak inşa edildi. 994 gres, 455 net tonluk. Uzunluğu: 76,8 metre, genişliği: 11,6 metre, su kesimi: 3,7 metre. W. Denny & Brothers yapımı, her biri 1.500 beygir gücünde iki adet Denny Sulzer dizel motoru var. Çift uskurlu. 17-18 mil hız yapabiliyor.
KANLICA: -KUZGUNCUK-PENDİK-ATAKÖY-ANADOLUKAVAĞI-İNKILAP – HARBİYE-TURAN EMEKSİZ-ALİ İHSAN KALMAZ: 1960'ta, İskoçya, Glascow’daki Govan Fairfield tezgâhlarında buharlı yolcu vapuru olarak yapıldı. 781 gros, 292 net tonluktu. Uzunluğu: 69,9 metre, genişliği: 13,6 metre, su kesimi: 2,6 metre. Pielstick yapımı, her biri 800 beygir gücünde 2 adet tripil buhar makinesi var. Kazanı akaryakıtla ısıtılıyor. Çift uskurlu. 15 mil hız yapıyor.
MALTEPE- SUADİYE: 1962’de, İstinye Tersanesi'nde motorlu yolcu vapuru olarak inşa edildi. 589 gros, 212 net tonluk. Uzunluğu: 67 metre, genişliği: 12,5 metre, su kesimi: 2,6 metre. İtalya S.A. Fiat S.G.M. yapımı, her biri 750 beygir gücünde 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 14 mil hız yapıyordu.
BARIŞ MANÇO (İNCİBURNU) – PROFDR. AYKUTBARKA (SEDEFADASI) Ahmet H YILDIRIM (BOSTANCI) : 1973'te, Camialtı Tersanesi'nde motorlu yolcu vapuru olarak yapıldı. 610 gros, 259 net tonluk. Uzunluğu: 67 metre, genişliği: 12,2 metre, su kesimi: 2,6 metre. Hollanda, Stork Werkspoor yapımı, her biri 990 beygir gücünde dizel motoru var. Çift uskurlu. 14 mil hız yapıyor.
ŞEHİT ADEM YAVUZ – ŞEHİTKARAOĞLANOĞLU- İSTANBUL 9 (ŞEHİT SAMİ AKBULUT) –ŞEHİT TEMEL ŞİMŞİR-ŞEHİT CANER GÖNYELİ- NECATİ GÜRKAYA- ŞEHİT İLKER KARTER-HAMDİ KARAHASAN- AYDIN GÜLER-ŞEHİT MUSTAFA AYDOĞDU. : 1976'da, Haliç Tersanesi'nde motorlu yolcu vapuru olarak yapıldı. 456 gros, 208 net tonluk. Uzunluğu: 58,2 metre, genişliği: 10,6 metre, su kesimi: 2,4 metre. Hollanda, Stork Werkspoor ABC yapımı, her biri 750 beygir gücünde 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 14 mil hız yapabiliyor. Temel Şimşir, Mustafa Aydoğdu ve Aydın Güler Gemileri İstinye tersanesinde diğerleri ise Haliç Tersanesinde inşa edildiler.
ŞEHİT SAMİ AKBULUT (SARAYBURNU) MODA-METİN SÜLÜŞ-BEŞİKTAŞ I-CADDEBOSTAN-KALAMIŞ-İSMAİL HAKKI DURUBU (KARŞİYAKA)-NURETTİN ALTOĞAN (BAYRAKLI) Haliç Tersanesi'nde motorlu yolcu vapuru olarak yapıldı. 456 gros, 208 net tonluk. Uzunluğu: 58,2 metre, genişliği: 10,6 metre, su kesimi: 2,4 metre. Türkiye, Pendik-Sulzer yapımı, her biri 750 beygirlik 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 14 mil hız yapıyor. 31.01.2005 tarih ve 2005/06 sayılı kararına istinaden 24 Mart 2005 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne Devredildi.
EMİN KUL(BAHÇEKAPI) – FAHRİ S KORUTÜRK: Haliç Tersanesi'nde motorlu yolcu vapuru olarak inşa edildi. 658 gros, 252 net tonluk. Uzunluğu: 78,4 metre, genişliği: 11,6 metre, su kesimi: 3,2 metre. 2.100 yolcu taşıyabiliyor. Türkiye, Pendik-Sulzer yapımı, her biri 1.500 beygir (2.235 kw.) gücünde 2 adet dizel motoru var. Çift uskurlu. 18 mil hızla seyrediyor. 31.01.2005 tarih ve 2005/06 sayılı kararına istinaden 24 Mart 2005 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne Devredildi
