Gemi adamlarının itibari hizmeti SSK ve Emekli Sandığı kapsamında bulunan sigortalılardan bazı işlerde çalışanlara, ek bazı kolaylıklar sağlamaktadır. Bu kolaylıklar, Sosyal Sigortalar Kanunu'nda "itibari hizmet" ve Emekli Sandığı Kanunu'nda "fiili hizmet zammı" ve "itibari hizmet" adlarıyla düzenlenmiştir. Bağ-Kur Yasası'nda ve 506 sayılı Kanun'un 20. maddesine istinaden bazı özel banka ve sigorta şirketlerinde çalışanların sosyal güvenliğini sağlamak için kurulan Bankaların Sosyal Güvenlik Sandıklarında itibari hizmet süresine ilişkin bir düzenleme yoktur. Bir sosyal güvenlik kurumu kapsamında bulunan sigortalıların sigortalılık süresi, esas olarak prim ödeme gün sayısına bağlıdır. Ancak, 5953 sayılı Basın İş Kanunu kapsamında çalışan sigortalılar, basım ve gazetecilik işyerlerinde İş Kanunu ve değişikliklerine göre çalışan sigortalılar; gemi adamları, gemi ateşçileri, kömürcüler, dalgıçlar, denizde çalıştıklarında; azotlu gübre ve şeker sanayiinde, fabrika, atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında çalışanlardan, çelik, demir ve tunç döküm, zehirli, boğucu, yakıcı öldürücü ve patlayıcı gaz, asit, boya işleriyle gaz maskesi ile çalışmayı gerektiren işlerde, patlayıcı maddeler yapılmasında, kaynak işlerinde çalışanların sigortalılık sürelerini, bu işlerdeki prim ödeme gün sayısının 1/4'ü kadar etkilemektedir. İtibari hizmet kavramıyla, var olmayan fakat varsayılan bir farazi sigortalılık süresi ve farazi prim ödeme gün sayısı oluşturularak, bu sigortalılar, başkalarına nazaran avantajlı duruma getirilmektedir. İtibari hizmet süresi hakkında, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'nun, Ek 5. Maddesinde düzenleme yapılmıştır. Buna göre, "(...) Gemi adamları, gemi ateşçileri, kömürcüler, dalgıçlara denizde çalıştıklarında, her yıl için 90 gün itibari hizmet süresi verilmektedir. Tam yıl 360 gün olarak alınmaktadır. Fiilen çalışılmış güne eklenecek itibari hizmet günü sayısının bulunmasında (gemi adamınca denizde çalışılan gün sayısı x 0,25) formülü uygulanmaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 07.02.2001 tarih ve E.2001/21-21, K.2001/52 sayılı Kararında, şu değerlendirme yer almaktadır: "Gemi adamlarının itibari hizmet sürelerinin tespitinde, denizde geçirilen sürelerden amaç, geminin denizde seyir veya seferde olduğu süreler ile bunun uzantısı olarak geminin limanda bulunduğu sırada, fiilen gemide görevli olarak geçirilen ve denizle bağlantısının kopmadığı çalışmaları içerir(kapsar)." Normal işyerlerinde Malullük, Yaşlılık, Ölüm sigorta kolu prim oranı % 20 (% 11 işveren + % 9 işçi payı) iken, yukarıda sayılan işlerde çalışan sigortalılar için Malullük, Yaşlılık, Ölüm sigorta kolu prim oranı % 22 olup (% 13 işveren + % 9 işçi payı) işverenler % 2 oranında fazla prim ödemektedirler. Bu şekilde çalışan sigortalılarla ilgili aylık prim ve hizmet bildirgeleri, ayrı olarak düzenlenmekte olup üzerlerine "2098 sayılı Kanuna Tabidir" kaşesi vurulmaktadır. Yukarıdaki işyerlerinin işverenleri de normal sigortalılardan 2 puan fazla olarak Malullük, Yaşlılık ve Ölüm sigortaları primi ödemek zorundadırlar. Bilindiği üzere, gemi adamlarının da itibari hizmet süresinden yararlanabilmesi için, en az 3600 günü doldurmaları gerekmektedir. Bu işlerde çalışma süresi 3600 günden az olan sigortalılar itibari hizmet süresinden yararlanamamaktadırlar. 4759 sayılı Kanunla düzenlenen kademeli geçiş süreci için, geçici 81. maddede öngörülen sigortalılık sürelerinin tespitinde, söz konusu tarihe kadar olan itibari hizmet süresi dikkate alınacak, tahsis talep tarihine göre aylığa hak kazanmada ise itibari hizmet süresinin tamamı alınarak sigortalının sigortalılık süresine eklenecek ayrıca ilgili maddelerde öngörülen yaş hadlerinden de indirim yapılacaktır. Yaşlılık sigortasında yapılan hizmet birleştirilmelerinde fiili hizmet dikkate alınmaktadır. Nitekim 2829 sayılı Hizmetlerin Birleştirilmesi Kanununun 4. maddesinde "Kurumlara tabi çeşitli işlerde çalışmış olanların hizmet süreleri, aynı tarihlere rastlamamak kaydıyla bu kanuna göre aylık bağlanmasına hak kazanıldığında birleştirilir." ve aynı Yasanın 7. maddesinde, "4 üncü maddede belirtilen hizmet süreleri toplamına itibari hizmet süreleri ile prim ödenmemiş süreler katılmaz."denilmektedir. Bu hükümlerden, hizmet birleştirmelerinde itibari hizmetlerin dikkate alınmayacağı hususu açıkça düzenlenmiştir. Yani, bu gibi işlerde çalışan sigortalıların hizmetlerinin birleştirilmesinde sadece fiili çalışma gün sayıları dikkate alınacaktır. Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulu'nun, 16.5.2000 tarihi 24051 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 18.2.2000, E.1997/1, K.2000/1 sayılı kararına göre, gemi adamlarının itibari hizmet süreleri de, sadece sigortalılık süresine eklenecek; prim ödeme gün sayısına ilave edilmeyecek; hizmet birleştirmelerinde dikkate alınmayacak; itibari hizmet süresi hesaplananların bu sürelerinden en çok beş yılı, 506/60 ve Geçici 81'inci maddelerinde belirtilen yaş hadlerinden de indirilecektir. (www.isyeri.tk, Resul Kurt, SSK'da İtibari Hizmet Uygulaması). Gelen sorular itibariyle, "gemi adamlarının emekliliği" konusunu aşağıda ele alıyorum. SSK'dan Emekli Sandığı'na geçirilmekle itibari hizmetimi kaybedecek miyim? Kemal DEMİREL: Sayın Tahsin SINAV, doğum tarihim 16.07.1965'tir. SSK'lı olarak 31.07.1986 tarihinde Deniz Nakliyat T.A.Ş.'nin gemilerinde Gemi Makinaları İşletme Mühendisi olarak işe başladım. Aralıksız olarak 05.09.2000 tarihine kadar bu şirkette çalıştım. Şirketin özelleştirilmesi ile birlikte aynı tarihte İTÜ Denizcilik Fakültesi'ne Başmühendis olarak tayin oldum ve halen fakültede ders hocalığı yapmaya devam ediyorum. Ancak 05.09.2000 tarihinde Emekli Sandığı'na geçirildim. 1987 yılında çıkan bir Yasa ile 1987 yılından 05.09.2000 tarihine kadar gemilerde çalıştığım süre zarfında 13 yıl içinde yaklaşık 3 yıl 2 ay yıpranma (fiili hizmet zammı) hak ettim. SSK'dan Emekli Sandığı'na geçirilmekle bu hakkımı kaybedecek miyim? Kaybetmediğim durumda 48 yaş - 3 yıl 2 ay = 44 yıl 10 ay olarak emekli olacağım. Hakkımı kaybetmiyorsam, hizmetlerimi birleştirmek için ben mi, yoksa kurumum mu; şimdi mi, yoksa emeklilik zamanında mı işlem yapmam gerekiyor? Hakkımı kaybediyorsam hukuken yapmam gereken birşey var mı? Yukarıda gemi adamlarının itibari hizmet süresini ele almıştım. Şöyle ki, denizde çalıştıklarında gemi adamları, gemi ateşçileri, kömürcüler, dalgıçların sigortalılık sürelerini, bu işlerdeki prim ödeme gün sayısının 1/4'ü kadar etkilemektedir (506/ Ek Mad:5). Yani her yıl için 90 günlük itibari hizmet süresi verilmektedir. Tam yıl 360 gün olarak alınmakta; fiilen çalışılan güne eklenecek itibari hizmet günü sayısının bulunmasında (gemi adamınca denizde çalışılan gün sayısı x 0,25) formülü uygulanmaktadır. Bilindiği üzere, gemi adamlarının da itibari hizmet süresinden yararlanabilmesi için, en az 3600 günü doldurmaları gerekmektedir. Bu durumda tahsis talep tarihine göre aylığa hak kazanmada itibari hizmet süresinin tamamı, sigortalının sigortalılık süresine eklenecek, ayrıca ilgili maddelerde öngörülen yaş hadlerinden de indirim yapılacaktır. Yaşlılık sigortasında yapılan hizmet birleştirilmelerinde fiili hizmet dikkate alınmaktadır. 2829 sayılı Hizmetlerin Birleştirilmesi Kanunu'nun 4. maddesindeki hizmetlerin birleştirilmesi ilkesi, aynı Yasanın 7. maddesindeki "(...) hizmet süreleri toplamına itibari hizmet süreleri ile prim ödenmemiş süreler katılmaz" hükmü uyarınca, uygulanamamaktadır. Çünkü burada hizmet birleştirmelerinde itibari hizmetlerin dikkate alınmayacağı hususu açıkça düzenlenmiştir. Yargıtay İçtihatları Birleştirme Büyük Genel Kurulu'nun, 16.5.2000 tarihi 24051 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 18.2.2000, E.1997/1, K.2000/1 sayılı Kararına göre, gemi adamlarının itibari hizmet süreleri de, sadece sigortalılık süresine eklenecek; prim ödeme gün sayısına ilave edilmeyecek; hizmet birleştirmelerinde dikkate alınmayacaktır. Emekli Sandığı Yasası'nda da bulunmakla birlikte, itibari hizmet süresinin, 2829 sayılı Yasa'nın bahsekonu 7. maddesi uyarınca okuyucumuzun emekliliğinde değerlendirilmesi mümkün değildir. Bugünkü mevzuat yapısı içerisinde, emeklilik başvurusunu reddeden Kurum aleyhine İş Mahkemesinde açılacak davada, önceden yapılmamışsa, Anayasaya aykırılık iddiası dışında yapılabilecek bir işlem yoktur. Ancak Sosyal Güvenlik Reformu çalışmaları TBMM'de sürmektedir. Mecliste yeni yasa yapılırken bu yönde de adil bir düzenlemenin gerçekleştirilmesinin yararlı olacağını düşünüyorum.