Dersaadet’in Sayfiye Semti Sarıyer
Sarıyer Belediyesi'nin Kültürel Yayınları arasında neşredilen Dersaadet’in Sayfiye Semti Sarıyer, yalnız Sarıyer değil İstanbul ve Boğaz'ın tarihini de içeren oldukça gösterişli bir çalışma.
Dr. Ali Mazak ve Mehmet Mazak tarafından hazırlanan kitap; Sarıyer Belediyesi'nin 2008 tarihli yayını olarak dededen toruna aktarılacak, Sarıyer Kütüphanelerinin raflarını taçlandıracak görsel ve metinsel olarak dolu dolu bir eser olarak nitelendiriliyor.
Kitabın editörü Mehmet Mazak, sarıyersentez.com sitesine yaptığı açıklamada :
“Bu eseri elinize aldığınızda kaybolan bazı değerleri, adetlerimizi, camileri, yalı ve konakları, deniz hamamlarını, dalyanları, leylak ve erguvan kokularını ve her şeyden önemlisi kaybolan Boğaziçi güzelliklerimizi göreceksiniz. Geçmişin tatlı hatıralarının geçtiği Dersaadet'in sayfiye semtlerinde sizleri yolculuğa çıkarabilirsek ne mutlu bizlere... Dersaadet'in Sayfiye Semti Sarıyer, adıyla elinizde bulunan eseri kültür ve sanat hayatımıza kazandıran Sarıyer Belediye Başkanı Sayın Yusuf Tülün'e teşekkür ederiz. Ayrıca eserin basılması ve yayına hazırlanması aşamasında katkılarından dolayı Raif İvecan, Ramazan Minder, Ramazan Elmas ve Mursel Düzenci'ye teşekkürü bir borç biliriz." dedi.
"Dersaadet'in (İstanbul) yaz aylarında bunaltıcı havasından ve şehrin gürültüsünden uzaklaşarak rahatlamak ve ailelerin rahat nefes almasını sağlayabilmek için Boğaziçi'nin sahil şeritlerine yerleşimler ve sayfiye evleri yapılmaya başlanmıştı. Özellikle 18. yüzyıldan itibaren Dersaadet'in bunaltıcı sıcaklarından Boğaziçi'nin sayfiye semtlerine hızlı bir göç ve yayılma başladığını görmekteyiz" diyen Mazak, kitabın içeriğiyle ilgili olarak şu bilgileri verdi:
"Osmanlı İstanbul'unun gezi, eğlence, dinlenme ve yaz dönemlerinin geçirildiği sayfiye semtlerinin bir çoğunun Sarıyer ilçe sınırları içerisinde yer alması bizleri böyle bir eser hazırlamaya sevk etti. Osmanlı devlet ricalinin, zengin esnafın ve yabancı ülke elçiliklerinin yoğun bir şekilde talep ettikleri Sarıyer semtlerinin o günlerdeki görüntüleri, silüetleri ve sosyal dokularını Sarıyerlilere ve Kültür dünyamıza kazandırma gayretiyle “Dersaadet'in Sayfiye Semti Sarıyer” ismiyle matuf eseri hazırladık"
Mazak "Bugün Sarıyer ilçemizin sınırları içeresinde yer alan Rumelihisarı, Emirgan, İstinye, Tarabya, Yeniköy, Büyükdere ve Yeni Mahalle, Dersaadet halkının yaz dönemlerini geçirmek üzere rağbet ettikleri semtlerin ilk başlarında gelmekteydi. Özellikle varlıklı devlet ricali ve yabancı elçilik binaları Ulaşımın hem karadan hem de denizden sağlanması, havasının latif ve nemden ari olmasından dolayı bu bölgeye yoğun bir talepleri olmuştur. Bu bölge hatıralarda ve eski kartpostallarda sayfiye semti olarak damaklarda tat bırakmıştır. Bu düşünceyle eserimizi hazırlarken “Dersaadet'in Sayfiye Semti Sarıyer” ismini vermeyi uygun gördük. Hazırlamış olduğumuz eserle sizleri Dersaadet'in sayfiyeler diyarında nostaljik bir yolculuk yaptırmayı arzu ettik" şeklinde konuştu.
“Dersaadet'in Sayfiye Semti Sarıyer” eseri üç bölümden oluşmakta:
Giriş bölümünde İstanbul'un kuruluşundan itibaren geçirdiği tarihsel süreç ve medeniyetler açıklanmakta. Birinci bölümde Rumelihisarı'ndan itibaren Rumeli Feneri'ne kadar olan sayfiye semtlerinin tarihini gravürler ile birlikte sunulmuş. İkinci ve ana bölümde ise Boğaziçi, Rumelihisarı, Emirgan, İstinye, Tarabya, Yeniköy, Büyükdere,Yeni Mahalle ve diğer Sarıyer semtleri ile ilgili eski kartpostal ve fotoğraf albümlerinden derlenen görseller sunulmakta.
KİTABIN İÇERİĞİNDEN BİR BÖLÜM
"Sarıyer halkı eskiden yerleşik ve yazlık olarak ikiye ayrılırdı. Şimdi bu ayrım yok. Sarıyer'in yerli halkı karışıklık gösterir. Doğu Roma İmparatorluğu'ndan Osmanlı dönemine kadar Rum, Ermeni ve Anadolu'dan gelen yerli Türklerden oluşuyordu. İstanbul'un fethi Sarıyer'in de göç alarak Türkleşmesine neden oldu. Sarıyer'e göç daha ziyade yörenin önem kazandığı 16. ve 17. yüz yıllara rastlar.
Ruslarla yapılan savaşlar, bilhassa 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) Balkanlardan olduğu kadar Karadeniz Bölgesi'nden de göçlere neden oldu. Bilahare Birinci ve İkinci Balkan, Birinci Dünya ve Ulusal Kurtuluş Savaşları nedeniyle İstanbul ile birlikte Sarıyer de göç aldı. Belirtilen nedenlerle çok farklı yerlerden insanlar İstanbul'a ve Sarıyer'e göç etti.
Böylece semtin yerli ve yerleşik halkı meydana geldi. Sarıyer'in Muhacir Mahallesi ve Koru Mahallesi bu göçlerle oluştu. Ayrıca sayfiye yeri olması nedeni ile gelenler vardı. Bunlar çoğunlukla zengin Türkler, Rumlar, Ermeniler ve az da olsa Yahudilerdi ve Sarıyer'in yazlık halkını oluşturuyorlardı. Zamanında özellikle Hacı Hidayetin Bağı pek meşhur mesire yeri imiş.
İlçe merkezi olan Sarıyer'de hayli tarihi eser bulunmaktadır.
Sarıyer Ali Kethüda Cami Sultan II. Mustafa zamanında (1695-1703) Sadrazam Kethüdası Ali Efendi tarafından inşa ettirildi. Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşanın kethüdası Maktul Mehmet Ağa tarafından 1721 yılında cami onarıldı ve camiye bir de tuğla minare yaptırıldı. Cami 19.yy.ın ortalarında tekrar onarıldı. 1969 yılında denizle sınır olan bodrum katındaki kayıkhane de camin alt katı olarak tanzim edildi. Fevkani (iki katlı) olarak yaptırılan Sarıyer Ali Kethüda cami İstanbul'un en ışıklı camilerinden biridir. Köydeki Pazar Kayığı Cami ise bu caminin vakfında olan bir hatunun hayratı olduğu da kayıtlıdır.
Bostancıbaşı defterine göre, 19. y.y.'da Sarıyer'de 12 hane, bir han, dokuz kayıkhane, iki köşk, üç kahvehane, üç iskele bulunuyordu.
Mirât-ı İstanbul adlı eserde çarşı içerisinde Hacı Salih Paşa tarafından yaptırılmış olan çeşmenin 1823 yılında Asaf İbrahim Paşa tarafından tamir ettirildiği yazılıdır. Yine taş iskelenin ortasında ve denize nazır bulunan çeşmenin de tarihinde Birinci imam olan Rumeli sadrı payesinde bulunan Hacı Hafız Ahmet Kamil Efendi tarafından inşa olunmuştur. Yine bir diğer çeşme Ali Kethüda Cami yakınında olup Sultan Abdülmecit tarafında yaptırılmıştır. Yine bu çeşmenin yakınlarında olan sofada bulunan musluklar da Darüssade ağalarından Beşir Ağa tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca Ahmet b. Ali adlı birisi tarafından 1851 yılında bir çeşme yaptırıldığı da kayıtlar arasındadır.
Yine Mirât-ı İstanbul adlı eserde Pazarbaşı'nda 1908 yılında yeniden inşa edilmiş bir askeri karakol binasından da bahsetmektedir.
Yabancı ülke elçiliklerinin yazlık binalarının Sarıyer ilçesi sahil şeridinde yer alması, havası, denizi, ormanları, bağları, mesire yerlerinin akıllara durgunluk veren güzelliği ve birbirinden güzel suları ile Sarıyer ilgi çeken yerlerdendi. Sarıyer'e "Paşalar Köyü" çok eski yıllardan söylenmiş, sonraları bu söylem terkedilmiş fakat unutulmamıştır. Sarıyer'e "Paşalar Köyü" denmesinin nedeni, gerek Osmanlılar zamanında ve gerekse Cumhuriyet döneminde Sarıyer'den çok paşa çıkması veya pek çok paşanın Sarıyer'de oturmasıydı.
Sarıyer büyüleyici güzelliği, yeşilin her tonunu dağ, bağ ve bahçelerinde taşıması, şifalı suları, nefis havası, sıcakkanlı insanları ve denizden yayılan iyot kokusu ile insanı mest eden bir yer olması nedeni ile gelenler buradan kolay ayrılamazlardı. Sarıyer'in Çırçır Deresi diğer ismiyle Gül Deresi önemli mesire yerlerindendi. Gül bahçelerinin çokluğu nedeniyle Güller Vadisi adını almıştır.
Eskiden İstanbul halkı Kestane Suyu, Fındık Suyu, Hünkâr Suyu ve Çırçır Suyu kaynaklarının bulunduğu bu mesire yerine, memba sularını içmek, gül kokusu ve bülbül sesi ile mest olmak amacıyla giderlermiş. Bu gül bahçesinden Evliya Çelebi de bahsetmektedir. Şöyle ki: “Geniş bir dere içinde Çelebi Solak isimli birinin bir gül gülistan gül bağı var ki Sultan IV. Murad görüp hayran oldular. Sahibi padişaha vermek istediyse de Sultan kabul etmeyerek ihsanda bulundu ve bağın imar olsun buyurmuşlardır.”
KİTABIN İÇİNDEKİLER
Sunuş
Önsöz
GİRİŞ
İSTANBUL VE BOĞAZİÇİ
Bizantion (m.ö. 660 - M.S. 324)
Roma İmparatorluğu'nun Başkenti (324 - 395)
Bizans İmparatorluğu Dönemi (395 - 1453)
Osmanlı İmparatorluğu Dönemi (1453-1923)
İstanbul'un Önemi
Boğaziçi Gelişiyor
BİRİNCİ BÖLÜM
Sarıyer
Yeni Mahalle
Rumeli Hisarı
Baltalimanı
Boyacıköy
Emirgan
İstinye
Yeniköy
Tarabya
Kireçburnu
Kefeliköy
Büyükdere
Rumeli Kavağı
Rumeli Feneri
İKİNCİ BÖLÜM
İstanbul ve Boğaziçi Manzarası
Rumeli Hisarı Manzarası
Yeniköy Manzarası
Tarabya Manzarası
Büyükdere Manzarası
Yeni Mahalle Manzarası
Genel Sarıyer Manzarası
