İsmini Hint okyanusundaki bir deniz kuşundan alan Savarona yatı, Golden Gate ve Brooklyn köprülerini inşa eden mühendis John Roebling’in kızı Emily Roebling Cadwallader tarafından Almanya’nın Hamburg şehrinde, Blohm und Woss tersanesine sipariş edilmiştir

İsmini Hint okyanusundaki bir deniz kuşundan alan Savarona yatı, Golden Gate ve Brooklyn köprülerini inşa eden mühendis John Roebling’in kızı Emily Roebling Cadwallader tarafından Almanya’nın Hamburg şehrinde, Blohm und Woss tersanesine sipariş edilmiştir. Yapımına 29 Temmuz 1930 tarihinde başlanan ve maliyeti 4 milyon dolar olan Savarona 28 Mart 1931 tarihinde denize indirilmiştir (http://savanora34.blogspot.com;  www.denizce.com). Savarona bugüne kadar inşa edilen kraliyete ait olmayan en büyük yat olup toplam uzunluğu 136 metre, genişliği 16 metre, yüksekliği  6 metre, azami hızı 18 deniz mili ve ortalama hızı 16 deniz milidir. Dünya’nın dört bir yanından getirtilmiş özel, antika ve tarihi eşyalarla donatılmış olan yatta ana süit ve 17 lüks süit bulunmakta olup ortalama alanı 50 metre karedir.

Atatürk, Sultan II. Abdülhamid için satın alınan ve daha sonra ‘Cumhurbaşkanlığı Yatı’ olarak uzun yıllar kullanılan Ertuğrul’un hizmet dışı kalması nedeniyle yeni bir cumhurbaşkanlığı yatı araştırılması için emir vermiştir. Araştırmalar sonucu İngiltere’nin Southampton limanında satışa çıkarılan Savarona yatı Atatürk için uygun görülmüştür.

Savanora’yı Atatürk’ün talimatı gereği, Türk Devleti satın almak ister. Bayan Cadwallader görüşmeler sonunda yatı hayranı olduğu Atatürk’ün kullanabilmesi için gemiyi imalat değerinin çok altında ucuz bir fiyatla Türk hükümetine satmıştır. Ancak, Hitler, Alman tekniğinin bir harikası olan Savarona’yı görür, çok beğenir ve satın almak ister. Bunun için de, Krupp fabrikaları ile anlaşarak, yata haciz konulmasını sağlar. Amerikan Başkanı Franklin D.Roosvelt Atatürk’e olan hayranlığı nedeniyle, yatın, Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından satın alınmasını istemektedir. Bunun sonucunda, Almanlara yatın üzerindeki hacizin kaldırılmasını aksi takdirde New York Limanı'nda bulunan ünlü Alman transatlantiğinin haczedileceğini söylemesi üzerine yatın üzerindeki haciz kaldırılır. Sonunda Almanya haczi kaldırarak, Savarona'nın Hamburg Limanı'ndan çıkmasına izin verir. Savarona, Amerikan bandırası ile İngiltere'nin Sauthampton Limanı'na getirilir ve 24 Mart 1938 tarihinde Türk Bayrağı çekilerek, satın almak için gelen heyet üyelerine  teslim edilir. 12.04.1938 tarihinde her türlü hazırlığını yapmak üzere İngiltere'nin Southampton limanından tekrar Almanya'nın Hamburg Limanı'na gelen Savarona Yatı,  bazı döşemeleri yenilendikten sonra 22.05.1938 tarihinde İstanbul'a hareket etmiştir Daha sonra ise: Türk hükümeti tarafından satın alınır (www.denizce.com; Meral, O.).

Atatürk Savarona’da geçirdiği altı hafta boyunca, kabine toplantıları düzenlemiş, Romanya Kralı Carol da dahil olmak üzere önemli konuklar, devlet başkanlarını ağırlamıştır. Atatürk, 10 Kasım 1938’de Dolmabahçe sarayında ölümünden kısa bir süre önce Savonora yatından ayrılmıştı. Atatürk son zamanlarda giderek artan rahatsızlığı nedeniyle çok sevdiği bu yatta çoğu zamanını yatakta geçirmiştir. Atatürk’ün hasta olduğu sırada saat 6.30'da Florya önlerinde demirleyen Savarona, 01 Haziran 1938 Çarşamba günü 13.45'de Dolmabahçe Sarayı’nın önünde demirlemiştir.

Mustafa Kemal Atatürk’ün aziz naaşı, 19 Kasım günü, İstanbul’dan İzmit’e Türk ve yabancı Harp gemilerinden oluşan bir donanma refakatinde götürüldü. Denizde cenaze törenine Yavuz muharebe kruvazörü, Zafer, Tınaztepe muhripleri, Dumlupınar, Gür denizaltı gemileri, Doğan, Martı hücumbotları yanında, Savarona yatı da katılarak korteje İzmit’e kadar eşlik etmiştir. Savarona yatı Atatürk’ün ölümünden sonra, Ulaştırma Bakanlığının, 03.08.1939 tarih, 1650/2115 sayılı emirleriyle hazine namına İstanbul limanı gemi sicil defterine 2051 sicil numarasıyla tescil edilmiştir. Yat Cumhurbaşkanı İsmet İnönü döneminde de Cumhurbaşkanlığı yatı olarak korunmuştur. Kanlıca koyunda uzun süre demirleyen Savarona Yatı’nın 1951 yılında donanmaya devredilerek, okul gemisi olarak kullanılmasına karar verildi. Gemi kısa bir süre İstinye’de ve daha sonra da Haliç’te havuza alınarak, gerekli bakımı, tamir ve tadilatı yapıldı. Gemi, bir müddet Kasımpaşa’daki tarihi divanhane binasının önünde demirli kaldı. 02 Temmuz 1951 tarihinde Savarona yatı Deniz Kuvvetleri Komutanına devredilerek okul gemisi olarak kullanılmaya başlandı (http://savarona34.blogspot.com; www.denizce.com).

Savarona Yatı, Heybeli ada açıklarında 03 Ekim 1979 sabahı çıkan yangın sonucu ağır bir şekilde hasar gördü. Yatın Gölcük tersanesindeki onarımı 6 ay sürmüş ve bir müddet daha okul gemisi olarak hizmete devam ettikten sonra kadro dışı bırakılmıştır.

Savarona okul gemisinin yangından kurtarılabilen bir kısım eşyası 1986 yılında, teşhir edilmek üzere İstanbul Deniz Müzesi’ne devredildi. 1989 yılında Savarona’yı hurdaya çıkarma kararı alındı; Ancak: 1999 yılında, yani gemi jilet olarak parçalanma yerine, özel bir şahsa, 49 yıllığına kiraya verildi ve restore edildi. Savarona’nın içinde Atatürk’ün 1500 kitaptan oluşan kütüphanesi ve yatak odasıyla birlikte 19 suit bulunuyor (http://savarona34.blogspot.com).

Dünyada Başkanlık Yatları

Dünyada başkanlık yatlarını incelediğimizde Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nin en fazla başkanlık yatına sahip ülkelerden biri olduğu görülmektedir. 

Tarihçiler ABD’de sekiz başkanlık yatı olduğunu belirtmektedir. Bunlar içinde ABD’nin 19. Başkanı Rutherford B. Hayes, 32. Başkanı Franklin Delano Roosevelt ve aşağıda belirtilen başkanlık yatları yer almaktadır (Gowen, A., 2008). ABD Başkanlık yatları genellikle Beyaz Saray’ın dünya liderlerini ağırlayabilmesi amacıyla Washington’dan çok uzak olmayan Potomac veya Anacostia nehirlerine demirlenmiştir.

Franklin Delano Roosevelt Başkanlık Yatı, ABD’nin en uzun süreyle görevde kalmış ve Amerikan halkının gelmiş geçmiş başkanlar içinde en çok sevdiği başkanlardan biri olan Franklin Delona Roosevelt’in yatı olup Roosevelt’in  vefat ettiği 1945 yılına kadar başkanlık yatı olarak hizmet vermiştir. “Yüzen Beyaz Saray” olarak adlandırılan Roosevelt’in Başkanlık Yatı daha sonradan USS Potomac ismini almıştır. Yat 1995 yılında kamuya açılmış olup milyonlarca kişi ziyaret etmiştir. Yatın restorasyon maliyeti  5 milyon dolar bulmuştur. “Roosevelt Başkanlık Yatı” ABD’deki İkinci Dünya Savaşı’nın neden olduğu ekonomik durgunluğa rağmen  Ulusal Tarihi Öneme Sahip Eser (National Historic Landmark”) listesine alınmıştır (www.usspotomac.org).

ABD’nin Churchill, Brezhnev, and Emperor Hirohito gibi dünya liderlerini ağırlayan oldukça ünlü diğer bir başkanlık yatı “Sequoia” ABD’nin 31. Başkanı Herbert Clark Hoover’dan 38. Başkanı Gerald Ford’a kadar sekiz ABD başkanına hizmet vermiştir. "Sequoia  1987 yılında “Ulusal Tarihi Öneme Sahip Eser” listesine alınmıştır. Sequoia  Beyaz Saray’a 10. dak. mesafede Washington rıhtımında demirlenmektedir (http://news.nationalgeographic.com).

O dönemki Beyaz Saray yetkililerinden biri Sequoia hakkında kısaca “Tarihi ve kültürel eserleri daha değerli yapan şey ona olan duyarlılıktır” ifadesini kullanmıştır.

Sequoia Başkanlık Yatı ABD’nin 39. Başkanı Jimmy Carter zamanında açık arttırma ile 270.000 dolara bir şahsa satılmıştır.  Sequoia  birkaç kez el değiştirmiş olup sonunda yatırımcı bir grup yatı restore edip tekrar devlete hibe etmeyi teklif etmiştir. Başkan Bush bu teklifi bağış olarak kabul etmiş olup yat restorasyon için Norfolk tersanesine gönderildi. Sequoia’in restorasyonu finansman zorluğu nedeniyle askıya alınmış ve yat yıllarca burada beklemiştir. Başkanlık hatıralarını toplayan Washinghton’lu bir kolleksiyoncu olan avukat Gary Silversmith Sequoia’yı Kasım 2000’de 1,9 milyon dolara satın almış ve başkanlık yatını tekrar yerli sermayeye kazandırmıştır.

Silversmith’den yatın tekrar alınması için “Başkanlık Yatı Sequoia Vakfı (The Sequoia Presidential Yacht Foundation)” oluşturulmuştur. Vakıf yatın tümüyle restorasyonu için gerekli olan 5 milyon ABD Doları bağış toplanması hedeflemişti.  Amerikan Kongresi yatın tekrar 2 milyon ABD Doları’na alınmasını oylayarak kabul etmiştir. Sonunda Sequoia Başkanlık Yatı’nın mülkiyetiBaşkanlık Yatı Sequoia Vakfı”na geçmiş ve yat Washington’daki Potomac Nehri üzerinde olan ABD Donanma tersanesine gönderilmiştir. Yetkililer ulusal bir hazine olan Sequoia’nın tekrar Amerikan halkına kazandırıldığını belirtmiştir (http://news.nationalgeographic.com; http://en.wikipedia.org; http://madmariner.com).

Büyük Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk bize bu güzel vatanı miras bırakmıştır. Bizim de Atamız’ın emaneti, çok sevdiği  ve ayrıca önemli bir tarihi değere sahip olan  Savonora Yatı’na sahip çıkmak borcumuzdur. Savanora’nın “Ulusal Tarihi Öneme Sahip Eser” olarak bir an önce  müze haline getirilmesi  gerekmektedir. Nitekim bu konuda olumlu gelişmeler olmaktadır. Savanora’nın en kısa sürede gelecek kuşaklara önemli bir tarihi eser olarak bırakabileceğimiz bir müze haline getirilmesi dileğiyle satırlarımı şu sözlerle tamamlamak istiyorum.

“Tarihi ve kültürel eserleri daha değerli yapan şey onlara olan duyarlılıktır ve bu duyarlılıkların devam etmesi ulusları geleceğe taşır.”

KAYNAKLAR

http://savarona34.blogspot.com/2007/09/atatrkn-yat-savarona.html
http://www.denizce.com/savarona.asp
http://madmariner.com/vessels/story/PRESIDENTIAL_YACHTS_110408_VX#
http://www.usspotomac.org/
http://news.nationalgeographic.com/news/2001/01/0119sequoia.html
Presidential Yacht Sequoia
http://en.wikipedia.org/wiki/USS_Sequoia_(presidential_yacht)
http://madmariner.com/vessels/story/PRESIDENTIAL_YACHTS_110408_VX
Meral, O. http://tarihinizinde.com/savarona/
Gowen, A., Raymarine, “The Presidential Yachts” (04.11.2008)