İnşaatına 1993 yılında başlanan Deriner Barajı ve Hidroelektrik Santrali'nin (HES) yapımı tam bir yılan hikayesine döndü. Baraj için ilk adımın atıldığı 1993 yılında belirlenen keşif bedeli 700 milyon dolardı. Ama Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) rakamlarına göre 2005 yılında bitmesi gereken ve son 3 yıl içinde ödenekleri düzenli ödenmesine rağmen hâlâ inşaat aşamasında olan projeye bu yıla kadar 1 milyar 271 milyon dolar, (1 milyar 721 bin 566 YTL) harcanmış. Projenin gecikmesi nedeniyle yapılan ikinci keşif artışında projenin yatırım ihtiyacı 1.7 milyar dolara yükseltilmiş.
DPT'nin Dokuzuncu 5 Yıllık Kalkınma Planı için yaptığı en son hesapta ise projenin bitiş tarihi 2009 görünüyor. Yeni hesaplamada proje bedeli de 2 milyar 600 milyon dolar olarak hesaplanmış. 670 MW'lık kurulu güce sahip olan ve yılda 2.1 milyar kilowat saat (kws) elektrik üretecek olan Deriner Barajı, en iyi olasılıkla 4 yıllık bir gecikmeyle devreye girecek ve ilk keşif bedeli olan 700 milyon doların yaklaşık 4 katına mal olacak. Oysa Devlet Planlama Teşkilatı'nın 2004 tarihini taşıyan yatırım bütçelerinde Deriner Barajı'nın proje bedeli 2 milyar 941 milyon YTL, yani 2 milyar 186 milyon dolar olarak yer almıştı. Ancak şu anda hazırlığı süren kalkınma planında proje için ayrılacak para şimdiden 400 milyon dolar artmış görünüyor.
Gücü Atatürk Barajı'nın dörtte biri ama
Türkiye'nin en büyük hidroelektrik barajı olan Atatürk Barajı'nın inşaatı 1981 yılında başlamıştı. 11 yıl sonra açılan ve ilk elektrik üretimini 1992 yılında gerçekleştiren Atatürk Barajı 4 milyar dolara mal oldu. Baraj 2 bin 400 Megavat'lık (MW) kurulu gücüyle Deriner Barajı'nın 4 katı elektrik üretim kapasitesine ve 84.4 milyon metreküplük gövde hacmiyle dünyanın en büyük baraj gövdelerinden birine sahip. Deriner'in gövde hacmi ise 3.2 milyon metreküp. Öte yandan Türkiye'nin ilk yap-işlet-devret hidroelektrik santrali olan Birecik Barajı, Deriner Barajı'yla hemen hemen aynı güce sahip ve 672 MW'lık kurulu gücüyle yılda 2 milyar 516 milyon kilovatsaatlik elektrik üretiyor. Ama 3,5 yıl gibi kısa bir sürede bitirilen Birecik Barajı yaklaşık 1 milyar 400 milyon dolara mal oldu. Deriner Barajı'ndaki fahiş görünümün DPT yetkilileri tarafından Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'a da iletildiği belirtiliyor.
Amorti için, enerjiyi 25 sentten pahalı satmalı
Ankara Üniversitesi öğretim üyesi ve Rüzgar Enerjisi ve Su Santralleri İşadamları Derneği (RESSİAD) Başkanı Prof. Dr. M. Özcan Ültanır, Deriner projesinin fizıbıl olması, geri ödeme sağlayabilmesi için bu santralin enerji satış fiyatının 25 sent/kws'in ustunde olması gerektiğini, aksi halde birikmiş borç tutarının azalmayacağını söylüyor. Ültanır, "2.6 milyar doları, yıllık üretimi olan 2.1 milyar kws'e bölünce, yatırım öncesi birikmiş birim üretim maliyeti bir yıl için 124 sent/kws olur. Bu maliyete, yatırım dönemi faizlerini eklediğimizde maliyet muhtemelen iki katına, yani 250 sent/kws'e çıkacak. Bu rakamı amorti edebilmek için seçilecek süre 15 yıl, ödenecek reel faiz de % 10 olursa, enerji satış bedeli 31 sent'i buluyor. Her halükarda, amortisman süresi 50 yıl bile olsa, % 10 reel faiz ödenen ülkemizde bu santralin kilovatsaat satış fiyatının 25 sent'in üstünde olması gerek" diyor.
Projenin özel sektörün elinde 500-700 milyon dolardan az bir maliyetle gerçekleştirilebileceğini de öne süren Ültanır, "Bazı kesimlerin diline sakız olan kamu yararı da bunu gerektiriyor" diyor. Ültanır, "Hesaplanan bu 2.6 milyar dolar içinde kredi faizleri de herhalde yoktur. Tabii, para Babacan Hazine'sinden çıkarsa, sıfır maliyetle EÜAŞ'a devredilirse Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı işletme giderlerine bakarak üretim maliyeti kilovatsaat başına 0.2 sent der ve elektriğe zam yapma gereğini bile duymaz. Vatandaşın verdiği vergiler de çarçur edilmiş olur" yorumunu yapıyor. Mustafa Özcan Ültanır, büyük HES projelerinde gelir ortaklığı senediyle halka açılma sağlanırsa bu sorunun aşılabileceğini çünkü gerçek maliyete yönelme zorunda kalınacağını söylüyor.
Fiyatta şişme yok spekülasyon var
Barajlar ve HES Daire Başkanı Ali Haydar Şahin, bahsedilen rakamın alt projeleri de kapsadığını ve konunun spekülasyon amaçlı gündeme getirildiğini söylüyor. Deriner Barajı'nın şu andaki tesis bedelinin 1 milyar 350 milyon dolar civarında olduğunu söyleyen Şahin, "Deriner Barajı'nı yaptığımız alan Karadeniz gibi coğrafyası çok çetin olan bir bölge. Göl alanına su topladığınızda su altında kalacak yolları yeniden köprü ve viyadüklerle inşa etmeniz gerek. 60 kilometrelik yollar da bu projenin içinde. Karadeniz'de 1 km. yol yapmak için 5 milyon dolar harcamak zorundasınız. 1 milyar dolara baraj çıkıyor, 300 milyon dolar da yollara gidiyor" diyor.
Barajın, 250 metrelik çok yüksek beton bir baraj olduğunu da söyleyen Şahin, 720 milyon dolarlık ilk keşif bedelinin bazı kazılar yüzünden 900'e çıktığını, ancak para bulunamadığını anlatıyor. Şahin, "Hem para bulunamadı hem de barajın bitmesiyle eşgüdüm sağlanamayacaktı. Yani, yollar bitmediğinden, vatandaşın geçmesi için baraj bitse bile su tutulamayacaktı. Bu yüzden de Borçka, Muratlı ve Deriner'in yolları bizim projelerimize dahil edildi. Bunun dışında 20 km.'lik daha ihale edilmemiş bir yol var ve bu 1 milyar 350 milyonluk rakamın içinde doların artışı yok" açıklamasını yapıyor.
Büyük hidroelektrik projelerinin ilk yatırım maliyetlerinin fazla ama üretim maliyetlerinin çok düşük olduğunu söyleyen Barajlar Daire Başkanı, "Bu baraj 80-90 yıl elektrik üretecek ve 2009 yılında bitecek. Uzamasının nedeni kredi kuruluşlarıyla hükümetler arasında süren pazarlıklar. Gövde betonu dökülmeye başlamak üzere. Tüm dünya baraj yapmayalım diye uğraşıyor, DSİ'nin yaptığı her işi kötülemeye çalışıyorlar. Biz, Türkiye, enerji darboğazını kendi özkaynaklarıyla aşsın, dışa bağımlı olmasın diye uğraşıyoruz" dedi.
Kaynak:Özgür Gürbüz/Referans
DenizHaber.Com
