Tangiers Limanının küresel iddiası

Tangiers'in küresel iddiası

Dünyanın en büyük şehirlerinden biri olmaya aday Tangiers'in yeni limanıyla bölgenin çekim merkezine dönüşmesi planlanıyor

Tangiers, ispanya'ya tam karşıdan bakıyor, iki ülkeyi en dar noktasında sadece 14 kilometre ile ayıran Cebelitarık Boğazı üzerinde dengeli biçimde duran kuzey Fas'taki şehir, Avrupa ve Afrika arasındaki kavşakta yer alıyor. Temmuz ayında çalışmaya başlaması planlanan yeni Tanger-Mediterranean (Tanger-Med) Limanı, dünyanın en büyüklerinden biri olmaya hazırlanıyor. Yıllarca ihmal edildikten sonra Tangiers, nihayet yeniden doğuş yaşıyor ve Tanger-Med de onun kalbinde yer alıyor. Proje, babası II. Hasan'ın ölümünden sonra 1999'da iktidara gelen yeni kral İV. Muhammed tarafından teşvik edildi. Yeni kral bölgeyi stratejik konumunu ve ülkenin gelişimi bakımından merkezi olarak görüyor.

Tanger-Med'in yabancı yatırımları çekerek, ülkenin sanayi kollarını (tekstil ve üretim) destekleyerek Fas'ın rekabet edebilirliğini artırması amaçlanıyor. Limanın konteyner faaliyetleri, ülkenin ihracat ve ithalat kapasitesini geliştirecek olan bir dizi serbest bölgeyle tamamlanacak. Tanger-Med'in gelişimini yöneten idari teşekkül Tanger Mediterrannee Special Agency'nin (TMSA) Başkanı Said Elhadi, "Hedefimiz, coğrafi konumumuzdan avantaj sağlamak. Nihai amacımız ise Avrupa, Kuzey Amerika ve Batı Afrika için gerçek bir sanayi platformunun gelişimini körüklemek. Bu, Fas için yeni bir şey" diyor.

Liman, iyi bir zamanda inşa ediliyor. Fas'ın AB ile ticareti patlıyor: 2001 yılında 7.1 milyar dolar olan ihracat 2006 yılında 11.3 milyar dolara çıkarken, ithalat 11 milyar dolardan 22.4 milyar dolara yükseldi. Afrika ve Avrupa arasındaki ticaret de artıyor. Afrika'nın AB'ye ihracatı 1999 ile 2006 yılları arasında ikiye katlanarak 113 milyar dolara ulaştı. Ülke ayrıca Ocak 2006'da ABD ile serbest ticaret anlaşması imzaladı. Bu anlaşmanın Kuzey Amerika'ya yapılan ihracatta bir artış yaratması bekleniyor. Beş konteyner gemisinden biri Akdeniz'den geçiyor; bu nedenle trafikte büyük olasılıkla kayda değer bir artış olacak. Tanger-Med hem doğu-batı hem de kuzey-güney taşımacılık yolları üzerinde yer alıyor ve bölgeden geçen gemiler için küçük bir güzergâh sapmasını ifade ediyor. Bu nedenle de liman, konteynerlerin yolculuklarının farklı bacakları için bir gemiden diğerine aktarma yapılan bir merkez olmaya odaklanacak. Derin deniz limanı olarak, son nesil süper konteyner gemilerine rahatça hizmet edecek.

Tanger-Med'in yöneticisi Elmustafa Almouzani, "Uzmanlar konteyner nakliyatının 2030-35'e kadar 60 milyon TEU'ya (20 fite karşılık gelen birim) ulaşacağını tahmin ediyorlar (şu anki kapasite 25-26 milyon TEU). Yine de, Akdeniz'deki konteyner kapasitesi az. Gioia Tauro 2 milyon TEU, Cagliari ve Port Said ise 1 milyon TEU kapasiteye sahip. Kayda değer büyüme potansiyeli olan limanlar sadece Algeciras ve biziz."

Yürürlükteki planlar, 2010'a kadar liman kapasitesinin 3.5 milyon TEU olmasını hedefliyor. Planlar tamamlanmamış olmasına rağmen, olası bir ek 5 milyon TEU katabilir. Tanger-Med, 9 milyona ulaşan kapasitesiyle dünyadaki en büyük 15 liman arasında yer alacak (Bkz. kutu) Almouzani, limana yukarıdan bakan ofisinde büyük bir dünya haritasını ve dünyanın konteyner limanlarının sıralamasını gösteriyor. Tablonun tepesini gösterip "Biz buraya geldiğimizde, harika olacak" diyor.

Fas'ın kuzey sahili şaşırtıcı şekilde engebeli ve gelişmemiş durumda. Hali hazırda geniş bir inşaat alanı olan Tanger-Med, yakındaki güzel plajlarla tezat oluşturuyor ama yerliler için bu, yıllar içinde onlara ulaşacak iyi haberlerin ilki. Liman ve serbest bölgeler, uzun vadede 150 bin kişiyi istihdam edecek. Bu, ihmal edilmesi nedeniyle yoğun uyuşturucu kaçakçılığı gözlenen bölge için ganimet niteliğinde bir durum. Fas, Avrupa'nınen büyük marihuana ihracatçısı ve bunun büyük kısmı kuzey bölgesinde yetişiyor. Tangiers Free Zone'un (TFZ) yöneticisi Jamal Mikou, "Sahilin nasıl korunacağı çok düşünüldü. Ama bir seçim yapmamız gerekiyordu: Betonsuz limanımız olamazdı. Burada hayat çok uzun zamandır zordu ve uyuşturucu parası kolay paradır, insanların güvenini geri kazanmamız ve onlara kalmaları için bir neden sunmamız gerekiyor" diyor.

TFZ, Tanger-Med'in başarısının çok önemli bir parçası olmasına çalışılan şeyin öncüsü durumunda. 1999'da başlayan TFZ, kapsamlı bir teşvik paketi aracılığıyla yabancı yatırımcıları Fas'a çekmek için tasarlandı. İthalat vergisi yok, ilk beş yıl için kazanç vergisi yok (sonrasında yüzde 8.75), gümrük yok, işler yerel para birimi üzerinden yapılacak (döviz kuru yok) ve otomotiv, havacılık ve elektronik gibi öncelikli sanayilerde sanayi mülkleri için devlet desteği var.

TFZ ayrıca, TMSA'nın şu anda kullandığı 'aracı' yönetim kavramının da öncüsü. Bu, devlet yetkilerine sahip özel bir şirket... Diğer bir deyişle, TFZ'de mağaza açmayı isteyen şirketler bütün olağan bürokratik ve kırtasiye işlemlerini bertaraf edebiliyorlar. Dünya Bankası'nın iş yapma kolaylığı sıralamasında 175 ülke arasında 115'inci olan Fas gibi bir ülkede bu, satış açısından büyük bir fark. Mikou, "Yatırımcılar herşeye başarılı bir başlangıç yapmak için genellikle bir yıl tanıyorlar. Burada, inşaat izni çıkarabiliyoruz, yani onlara parametreler veriyoruz. Eğer mimar hızlı çalışırsa, bir hafta içinde yapılabilir. Daha sonra planları alıyorum; ertesi sabah imzalanmış oluyor" diyor.

Şu anda TFZ'de 254 şirket var ve bunların çoğu da otomotiv ve havacılık alanında öncü Güney Avrupalı şirketler. Bu şirketler, 330 milyon dolar değerinde yatırım yaptılar ve 28 bin kişiye istihdam sağladılar. Yetkili, "Artık bazı AB şirketleri buraya geliyorlar ve böylece ürünlerini ABD'ye, AB ve ABD arasındaki DTÖ kısıtlamalarından etkilenmeden satabiliyorlar. Eğer burada üretiliyorsa, ürün 'Fas'ta imal edildi' oluyor ve serbest ticaret anlaşması altında geçebiliyor" diyor.

TFZ müşterilerine, getir-götür işleri (telefon faturası ödemekten ziyaretçileri havaalanında karşılamaya kadar her şey) ya da temizlik binaları gibi çok sayıda hizmet veriyor. Mikou, offshoring faaliyetleri de geliştirmek istediklerini söylüyor. Birçok Tangiersli İspanyolca konuşuyor. Bu nedenle bölge, İspanya'nın hızla büyüyen finans sektörü için ideal bir arka ofis platformu olma şansına sahip.

TMSA şu anda TFZ'nin hissedarı ve limanın hinterlandı içinde iki tane daha serbest sanayi bölgesi geliştirmek için bu durumdan yararlanmayı planlıyor. Tanger-Med, lojistik serbest bölgesi Medhub'dan da yararlanacak. Konteyner terminalleri arkasında yer alan Medhub, hafif katma değerli faaliyetlere odaklanacak ve konteyner mallarını seyir halinde işleyecek. TNT ya da UPS gibi dağıtım konusunda uzmanlaşmış üçüncü taraf lojistik şirketleri de bölgeyi bir dağıtım platformu olarak kullanacaklar.

Bu modelin benzeri Dubai'de büyük bir başarıyla denendi. Bu, ana şirket Jebel Ali Free Zone'un (Jafza) Medhub'da faaliyet göstermesi için mantıklı bir adımdı. Medhub'ın genel müdürü M'bouirik Mouilek, "Dubai, limanın ve serbest bölgenin etrafında kurulmuştur. Jafza, 20 yıllık deneyimini Medhub'a getiriyor. Tekerleği yeniden icat etmenin gereği yok; sadece uyarlanmaya ihtiyacı var" diyor.

TFZ'de olduğu gibi, Medhub'ın müşterileri de tasasız bir ortamdan, büyük pazarlara yakın olmaktan, ucuz maliyetli lojistik hizmetlerinden ve ucuz işgücünden faydalanacaklar. Ancak Mouilek, en büyük çekiciliğin Avrupa ile 'tam zamanında' çalışma imkânı olduğunu söylüyor ve ekliyor: "Tüketici malları satan bir süpermarket zinciri gibi bir perakendecilik işini ele alın. Siparişleri Şangay'da, Çin'den ve komşu Asya ülkelerinde üretilmiş ürünler üzerinden konsolide ediyor.

Tangiers'in 2012 Uluslararası Fuarı (Expo) için adaylığı oldukça politik. Bu, bir Afrika ülkesinin ve Arap Müslüman bir ülkenin ilk başvurusu. Sembolizmi yüksek. Tangiers'in ihale teklifine başkanlık eden Suat Hasan, "Bu, üzerinde çalıştığımız her şeyi taçlandıracaktır" diyor.

Tesisleri bir kongre merkezine çevirmek için gerekli fuar sonrası dönüştürme maliyetlerini içeren 6,42 milyon dolarlık proje, şehirle bütünleşecek şekilde tasarlanıyor. Tema, 'Dünyanın yolları: Daha birleşmiş bir dünya için birbirlerine bağlanan kültürler' şehrin karışık tarihini ve tutkularını coğrafi bir merkez olarak kullanıyor. Hasan, tekliflerinin teknik yönlerinin eksiksiz olmasını sağlamak için ekibinin çok çalıştığını söylüyor: "Her alanda en iyi uzmanlığa sahibiz. Bu yüzden seçilemezsek bu, projenin fizibilitesinden başka nedenlerden olacaktır."

Tangiers, Polonya'da Wroclaw ve Güney Kore'de Yeosu ile karşı karşıya geliyor. Eğer seçilirse, etkinliğin 6 milyon ziyaretçi çekmesi ve Tangiers'in ününü önemli ölçüde desteklemesi bekleniyor. Hasan, "Gelişme anlamında 15 yıl kazanacağımızı düşünüyorum" diyor.

Sipariş hazırlamak emek yoğun bir iştir. Doğrudan Çin'den sipariş ederseniz ucuz olur ama bir ay sürer. Eğer burada yaparsanız, siparişiniz rekabetçi bir işgücü maliyetiyle doğrudan süpermarketlere gönderilebilir. Avrupa'daki herhangi bir yere 12 ile 48 saat içinde teslimat yapabiliyoruz."

Medhub'ın halihazırda 11 müşterisi var. Kaydolmaya hazır 30-40 müşterisi daha bulunuyor ve yılın sonunda faaliyete geçmeyi planlıyorlar, ilk konteyner terminali AP Moller-Maersk Grubu'nun bir şirketi olan APM Terminals Tangier tarafından; ikincisi lider terminal operatörü Aurogate, İtalyan gemicilik şirketi Contship Italia, Fas gemicilik şirketi Comanav ve MSC ile dünyanın en büyük gemicilik şirketlerinden ikisi olan CMA CGM'yi kapsayan EuroGate Tangier konsorsiyumu tarafından işletilecek.

Maersk, MSC ve CMA-CGM tek başlarına limanın kapasitesini doldurmayı başardılar. Almouzani, ciddi bir finansal yardıma ve bütün gerekli desteklere sahip olmasına rağmen, insanların limanı ciddiye almasının zaman aldığını söylüyor. TMSA'ya, Fas'taki sosyoekonomik projeleri teşvik eden II. Hasan Fonu'ndan 200 milyon dolar verildi. Şirket ayrıca, Ortadoğu'da büyük altyapı projelerine finansman sağlayan BAE kalkınma fonu olan Abu Dabi Fonu'ndan 100 milyon dolarlık bir hibe ve sübvanse edilen bir orandan 200 milyon dolarlık kredi aldı. 500 milyon dolarlık bu sermaye, limanın ana altyapısı için kullanıldı. Almouzani, "ilk başta, limanı teşvik etmek istemedik, imtiyazlar ne olursa olsun, sadece altyapıyı inşa etmek istedik. Bouygues Construction (limanın ana deniz korunmalarını inşa eden firma) gemiye biner binmez, işler hızlı gitti" diyor.

Terminal 1, bu yılın Temmuz ayında faaliyete geçmeye hazırlanıyor ve Ekim'de tam kapasiteye ulaşacak. Terminal 2 ve hidrokarbon terminali önümüzdeki yılın sonunda açılacak. Bütün terminaller çok kullanıcılı tesisler olacak (Terminal 1 ve 2, işlerinin çoğunun hissedarlarından gelmesini bekliyor olsa da) ve kapasitelerinin bir kısmını ithalat ve ihracat faaliyetleri için ayıracaklar. Tanger-Med ayrıca, kuru dökme mal ve genel kargo terminali ile kamyonlar ve trenler için yılda 6 milyon yolcu kapasitesine sahip bir yolcu ve Ro-Ro terminali olma özelliğini taşıyor. İnşaat yeni başladı ve her şey planlandığı gibi giderse 2009 yazma kadar hazır olacak.

işlerin bu kadar iyi gitmesi aslında olağanüstü bir durum... Limanların büyük bir kısmı, aşağı yukarı planlanan tarihte bitecek ve bu TMSA'nın etkinliğinin bir kanıtı. İlgili herkes,
TMSA'nın alışılmadık durumu olmasaydı, projenin tamamlanmasının en az 10 yıl süreceğinde hem fikir. Bu çerçevenin dışında, Fas hâlâ iş idare etmek için düzensiz bir yer. EuroGate Tangier'nin yöneticisi Domenico Bagala, "TMSA ve Fas'ın geri kalanı ayrı düşünülmeli" diye konuyu açıklıyor.

Yolsuzluk ve rüşvet hâlâ yaygın ve bu alışkanlığı değiştirmek zor olacak. Tangiers plajlarında, çiftler dolaşıyor ve turistler deve üzerinde geziyorlar. Şehir; sahilin, güzel eski binaların, apartmanların ve kasvetli görünen diskoteklerin eklektik bir karışımı. Neyin yeni inşa edilip neyin harap olduğunu söylemek imkânsız. Ancak bu durum yakında değişecek. Tanger-Med, şu anda Tangiers'deki eski limanı kullanan tüm konteyner ve yolcu trafiğini içine çekecek. Bu yüzden şehrin görünüşünde büyük bir iyileşme olmasını umuluyor.
Tangiers, halihazırda Fas'ta turistlerin geldiği en büyük üçüncü yer. Çok sayıda proje, otel kapasitesini 10 yılın sonuna kadar mevcut 15 bin yataktan 40 bine çıkaracak. Pazar araştırması firması Euromonitor International, 2006'da 5.1 milyon o olan turist sayısının 2009'da 5.8 milyona yükseleceğini tahmin £ ediyor ve bu artışı düşük maliyetli uçuşlar ve daha ucuz deniz : aşın yolculuklardan kaynaklanacağını söylüyor. Tangiers ayrıca, şehrin altyapısını kayda değer ölçüde destekleyecek ve turistler açısından çekici bir etkinlik olan Uluslararası Fuar 2012 için teklif verecek.

Hâlâ bir sürü zorlu iş var ama Elhadi gerçekçi: "Bu projeyi gerektiği şekilde uygulayabildiğimizi gösteriyoruz. Şimdi, işletmede de aynı derecede etkili olduğumuzu göstermemiz gerek." Listenin en başında işgücü var: Yerli nüfus, Fas'ın düşük standartlarına göre bile düşük eğitimli. Okuma-yazma oranı 2005'te yüzde 53.5'ti ve inşaat alanındaki işçilerin birçoğu daha eğitimli olan güneyden geldi. 150 bin kadar yeni iş için gerekli yetkinlik seviyesini bulmak zor olacak. Bouygues Construction'da proje yöneticisi olan Sylvain Gimenez, yönetici düzeyindeki becerilerin eksik olduğunu söylüyor.