Deprem, petrol ve deniz araştırmalarının emektarı MTA Sismik 1 sessiz sedasız deneme bonusu ıskartaya çıkarıldı. Üç tarafı denizlerle çevrili Türkiye, şimdi Amerika’dan gelecek yeni araştırma gemisi Ewing’in yolunu gözlüyor.
Ege adaları, Kardak krizi gibi birçok konuda Sismik 1’in varlığı Türkiye’nin elini güçlendirir. 1980’lere kadar petrol araması ve liman tarama çalışmalarında kullanılan gemi, en önemli ilmi çalışmalarını 1994—2000 yılları arasında yapar.
Türkiye, 1974 Kıbrıs Barış Harekatı’ndan hemen sonra Ege Denizi’ne yönelik stratejik bir karar alır: Ege’de acilen petrol etütleri yapılmalı. Böylece, Türkiye ile Yunanistan arasında Kıbrıs’tan sonra bu kez de kıta sahanlığı sürtüşmesi başlar. Ancak, Ege’de petrol aranabilmesi için bir araştırma gemisine ihtiyaç vardır. Elinde bu çapta gemi bulunmayan Türkiye, Norveçli bir deniz araştırma gemisiyle anlaşma imzalayarak acilen işe koyulur. Ama, bu anlaşmanın şartlarını tek taraflı olarak yerine getirmeyen Norveç, ambargonun da etkisiyle Ege’deki araştırmaları yarıda bırakır. Başbakanlık ve Genelkurmay Başkanlığı’nın araştırma gemisi bulunması talimatı, o güne kadar işçi yatakhanesi olarak kullanılan emekli Hora gemisinin yeni ufuklara yelken açması anlamına geliyordur. Marmara’nın ilk haritalarını o çıkardı
Hora, İkinci Dünya Savaşı yıllarında Almanya’da inşa edilir. 1976’da Türkiye’ye hibe edildikten sonra arama kurtarma ve mayın tarama gemisi olarak kullanılır. Tam da emekliliğinin keyfini çıkardığı bir sırada emir gelir, gemiye araştırma ekipmanları monte edilir. Bilim adamları görevlendirilir ve 35 yıllık ismi değiştirilen gemi Ege sularına açılır. O artık Sismik 1’dir. Devletin tek resmi araştırma gemisi olur, Ege, Marmara ve Karadeniz’de yüzlerce bilimsel araştırmaya imza atar. Petrol aramalarından jeolojik yapının tespitine ve denizdeki doğa kaynakların belirlenmesine kadar birçok görev üstlenir. Suriye, Lübnan, İsrail ve Mısır arasındaki bölgede gaz ve petrol olduğu bilgisiyle harekete geçen Rum tarafının Mısır’la anlaşması da Sismik 1’in diplomatik araç olarak kullanıldığı ilk olay olur. Rum tarafının Mısır’la petrol çıkarma anlaşması, nota verilmesiyle ve Sismik 1’in bölgeye gitmesiyle durdurulur. Ege adaları, Kardak krizi gibi birçok kritik konuda Sismik 1’in varlığı Türkiye’nin elini güçlendirir. 1980’lere kadar ömrünü petrol araması ve liman tarama çalışmalarıyla geçiren gemi, en önemli bilimsel çalışmalarını 1994—2000 yılları arasında gerçekleştirir. İTÜ’den TÜBİTAK’a, TPAO’dan MTA’ya uzanan yelpazede önemli ve stratejik katkılar sağlar.
Geçen sene 62 yaşına giren gemi, sessiz sedasız emekliye ayrılıp ıskartaya çıkarıldı. Sismik 1’in emeklilik kararının alındığı Ekim 2004’ten beri devletin resmî bir araştırma gemisi bulunmuyor. Türkiye’nin en kapsamlı araştırma gemisi olan Sismik—1’in hikâyesi en çok 17 Ağustos 1999’daki Marmara Depremi’nden sonra duyuldu. Çünkü 1000 kilometrelik Kuzey Anadolu Fayı’nın ucu en sonunda gelip Marmara Denizi’ne dayanmıştı. Bundan sonra denizin içinde meydana gelebilecek sismik hareketlilikler megakent İstanbul’un kaderini etkileyecek öneme sahipti. Depremden sonra en rahatlatıcı açıklamalar Sismik—1 gemisinden geldi.
Yeni geminin maliyeti yüksek olunca...
Ege ve Marmara’yı yıllarca petrol kaynakları, jeolojik ve sismolojik veriler açısından inceleyen Sismik 1 ekibi, deprem sonrası denizle ilgili bilinmezleri ortadan kaldırıp, halka ve bilim adamlarına bir nebze de olsa çare olmuştu. Emektar geminin biriktirdiği bilgiler, o günlerde bilinmezlik perdesini ortadan kaldırdı. Marmara’nın detaylı sismik haritaları, MTA’nın Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) için oluşturduğu araştırma haritalarında yer alan bilgiler temel kabul edilerek tekrar oluşturuldu. Sıradaki depremin, yani İstanbul’a yıkabilecek daha büyük bir depremin senaryoları konuşulurken bu bilgiler hep el altında tutuldu.
Fransız ve İtalyan bilim adamları depremden sonra araştırma gemileriyle Marmara Denizi’ni incelemeye geldiğinde birçok ön etüdün yapıldığını ve jeoloji verilerinin çoktan hazırlandığını gördü. Denizaltı derin sismik araştırmaları, batimetrik çalışmalar yapıldı. İki Fransız bir İtalyan gemisinin Marmara Denizi’nde yaptığı araştırmalar kimilerince övülürken, kimilerince eleştirildi. Depremden sonra veri toplamak için adeta seferber olan yabancı gemiler için sismik hareketliliklerden hemen sonra saha çalışması yapmak ve denizaltı araştırmaları yürütmek bulunmaz bir fırsattı. Ancak millî araştırma gemileriyle bu işin yapılması o günlerde çok tartışıldı. Ancak ne Sismik 1 ne de üniversitelerin araştırma gemileri bilim adamlarını tatmin etti.
Depremden hemen sonra başlayan bu tartışmalar Sismik 1 gibi yeni bir araştırma gemisi alınmasını gündeme getirdi. Ancak ne yeni bir araştırma gemisi inşa edildi, ne de satın alındı. Gemi Mühendisleri Odası, İstanbul Teknik Üniversitesi ve MTA yetkililerinin hazırladığı şartnameler bile ortada kaldı. Zaten yeni bir gemi için 25 milyon doları aşan bir maliyetten söz ediliyordu. Dönemin siyasi tercihleri de yeni bir araştırma gemisinin alınmasını imkansız hale getirdi. Norveç, Almanya, Fransa ve İspanya’dan gelen teklifler askıya alındı. 2000’den sonra araştırma gemisi ihtiyacı tamamen unutuldu. O günlerde gemide görev yapan bir isim, “Bazıları Mercedes parasına Tofaş almaya kalkışmıştı. Niyetleri kursaklarında kaldı.” diyor.
Türk Loydu; ömrü doldu
Geminin ilk kez ıskartaya çıkarılması 1983—1984 döneminde gündeme geldi. Ancak dönemin Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer’in ‘yenisi bulunmadan ıskartaya çıkarılamaz’ yazısından sonra bu fikirden vazgeçildi. 1993’e kadar ise daha çok liman tarama şirketlerin istediği deniz etüdleri gibi basit deniz araştırmalarının içinde yer aldı. Bu tarihten sonra geminin yükü de bilimsel araştırmalara katkısı da arttı. Ege ve Marmara’daki tüm araştırmalarının verisi onun sayesinde toplandı.
56 metre boyundaki 720 grostonluk Sismik—1’in kara kaplı defteri iki yıl önce tekrar açıldı. Ancak bu kez açılan defter geminin seferden alınması anlamına geliyordu. Türk Loydu’nun gemide yaptığı araştırmalar (gemi yeterlilik araştırması) Sismik 1’in iki yıl önce denize elverişliliğini yitirdiğini ortaya koydu. Araştırma raporlarının ardından gemi Ekim 2004’te alınan bir kararla ıskartaya çıkarıldı. Depremden sonra yenilenmesi, yedeklenmesi konuşulan Sismik—1, bugün Pendik Askerî Tersanesi’nde yeni sahibini bekliyor.
MTA yetkilileri yılların emektar gemisini jilet yapmama ve hurdacılara teslim etmeme konusunda hemfikir. Taliplilerin başında İTÜ Denizcilik Fakültesi var. Sismik 1, önümüzdeki günlerde İTÜ’nün deniz eğitim gemisi olmaya hazırlanıyor. Cevaplanmayı bekleyen en önemli soru ise, Sismik 1’in yerine gemi alınıp alınmayacağı.
Yeni Sismik 1 Amerika’dan geliyor
MTA yetkililerinin verdiği bilgiye göre Türkiye, ABD’nin Columbia Üniversitesi Deniz Araştırmaları Fakültesi’nin Maurice Ewing gemisini bekliyor. Sismik 1 gibi Ewing araştırma gemisinin tarihi de aynı yıllara uzanıyor. Geminin ihtiyarlığı değil bahsettiğimiz. Türkiye’nin hibe karşılığı 2—2,5 milyon dolara almayı beklediği Ewing adını savaş yıllarında Amerikan Deniz Kuvvetleri’nin kullandığı sonar ve arama tekniklerine bilimsel hüviyet kazandıran Kaptan R.A. Ewing’den alıyor. Yani tıpkı Hora’da olduğu gibi müstakbel araştırma gemisinin geçmişinde de İkinci Dünya Savaşı sırasındaki bilimsel araştırmalar var. 1983’te inşa edilen 1987 grostonluk yeni gemi Columbia Üniversitesi’nin deniz jeolojisi alanında kullandığı araştırma gemilerinin en önemlilerinden biri. ABD’de yaşı 20’yi aşmış gemileri kullandırmama yönündeki denizcilik politikaları yüzünden üniversite yenisini alarak gemiyi hibe etmeye karar verdi. Yunanistan gibi bazı Akdeniz ülkelerinin de talip olduğu geminin bağışlanması konusunda Türk tarafı ile prensipte anlaşıldı. Geminin üstünde bulunan jeofizik cihazlarının bile 10 milyon dolar olacağını söyleyen bir yetkili, Sismik 1’in yeniden yapılandırılması için harcanacak parayla yeni bir gemi alınacağına dikkat çekiyor. MTA, Denizcilik Müsteşarlığı’ndan aldığı destekle bir de sığ sismik çalışmalarda kullanacağı bir bot inşa ettiriyor.
Ulusal Deprem Konseyi Başkanı Prof. Dr. Haluk Eyidoğan, Türkiye’nin araştırma gemisiz olmaması gerektiğine dikkat çekerek, “Sismik 1’i sadece depremle özdeşleştirmemek lazım. Üç tarafı denizlerle çevrili bir ülkeyiz. Yer bilimi, doğal kaynak araştırmaları, bilimsel ve endüstriyel araştırma politikalarımızın belirlenmesine bağlı. Bütün bunlar için yetkin araştırma gemi ve gemileri şart.” diyor. Haklı bir endişeyi dile getiren Eyidoğan, şu anda beklenen İstanbul Depremi yaşansa bunun sismik araştırmalarının millî bir gemi ile yapılamayacağını dile getiriyor. Eyidoğan, Sismik—1’in bir diğer önemli katkısının deniz jeolojisi alanında akademisyenler yetiştirmesi olduğunu söylüyor.
SİSMİK 1 OLMAYINCA KARADENİZ’DE PETROLÜ RUS GEMiLERİYLE ARIYORUZ
Sismik 1’in yerine bir araştırma gemisinin bulunmaması nedeniyle bugün Karadeniz’de BP ile TPAO’nın petrol arama çalışmalarını bir Rus gemisi yapıyor. Daha önce İtalyan Urania, Fransız L’Atalante, Suroit ve La Nadir gemileri başta olmak üzere 7 araştırma gemisi Marmara’da incelemelerde bulunmuştu. İstanbul Üniversitesi’ne ait Arar, Dokuz Eylül Üniversitesi’nin Piri Reis ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı Çubuk ve Gökçe gemileri bulunuyor. Ancak bu gemilerin hiçbiri Sismik 1’in yerini tutmuyor. Uzmanlar yeni bir araştırma gemisinin maliyetinin 15 milyon dolardan başlayacağını, derin ve sığ sismik araştırma yapabilen, ayrıntılı batimetri haritası çıkarabilen, derin jeolojik örnekleme kabiliyeti olan, deniz tabanından 25-30 metrelik kesitlerle örneklem alabilen bir geminin tercih edilmesini öneriyor.
Geminin Adı: R/V MTA Sismik 1
Bayrağı: Türk
Uzunluğu: 56 metre
Genişliği: 8,8 metre
Yüksekliği: 3,9 metre
Tonajı: 720 groston
Maksimum hız: 12 nat
Ortalama hız: 5 nat
Kaynak:Fatih Uğur
DenizHaber.Com
