Petrol fiyatları nereye gidiyor?
2002 yılında varili 20 dolar seviyelerinde olan petrol fiyatları, 11 Temmuz 2008’de 147 dolar değerine ulaşarak tarihin en yüksek değerine çıkmıştı. 2008’in sonunda patlayan küresel ekonomik kriz nedeniyle gerileme sürecine giren petrol fiyatları, Şubat 2009’da 35 dolar seviyesine kadar geri çekilmişti.
2011 yılı başından itibaren, hareketlenmeye başlayan petrol fiyatları nisan ayında 126 dolara kadar ulaşmıştı. 2011’den Eylül 2014’e kadar petrol fiyatları 80-120 dolar aralığında inişli çıkışlı bir grafik çizdi. Dünya ekonomisindeki yumuşak iniş ve küresel ticaretteki yavaşlamaya paralel olarak, 2014 yılının son çeyreğinden itibaren petrol fiyatları gerilemeye devam ediyor.
25 Haziran 2014’te Teksas petrolü (WTI) varil fiyatı 106.50 dolar, Brent tipi petrolün varil fiyatı ise 114 dolar seviyesindeydi. 14 Aralık 2015’te ise Teksas petrolü (WTI) varil fiyatı 35.47 dolar, Brent tipi petrolün varil fiyatı ise 38.15 dolara kadar geriledi. Petrol fiyatları Ocak 2009 seviyesine kadar düştü ve düşmeye de devam ediyor.
Petrol fiyatları 100 dolarlı seviyelerden, niçin 40 dolar seviyelerine kadar düştü? sorusu enerji dünyası kadar, tüm dünyayı ilgilendirir hale geldi. Petrol fiyatlarının yükseliş ve düşüş mekanizması oldukça karmaşıktır. Geçmişte yaşanılan fiyat hareketlerinden, birden fazla ve iç içe geçmiş olayların bu mekanizmayı etkilediği görülmüştür.
Öncü göstergeler endekslerinin ekonomik aktivitelerdeki toparlanmanın istenilen seviyede olmadığını işaret etmesi ve piyasalarda küresel büyümeye yönelik endişelerin artmasıyla petrole olan talebin düşme beklentisi, son dönemde petrol fiyatlarındaki düşüşün temel nedeni olarak gözüküyor.
Dünyanın en büyük ikinci petrol tüketen ülkesi Çin’in, büyüme ve ihracatının yavaşlamasıyla petrol talebinin düşecek olması beklentisi fiyatların düşüşünü hızlandırıyor. Bu süreçte, petrole duyulan talepteki daralmayla birlikte, petrol üreticileri petrol arzını da düşürmediler. Suudi Arabistan öncülüğünde, Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği (OPEC) üyesi ülkelerin geçen yıl petrol talebinin düşmesine rağmen, üretimi sürdürme kararları da petrol fiyatının düşmesini sağladı. 4 Aralık’ta toplanan OPEC üyelerinin, bir yıl önce almış oldukları, aşırı arz durumundaki piyasaya petrol akışını sürdürerek, yüksek maliyetli kaya petrolü üreticilerini piyasa dışına çıkarma ve pazar payını koruma kararını tekrarlamasıyla, petrolde yüksek arzın devam edeceği de kesinleşmiş oldu.
Toplantı sonrasında, üye ülkelerin günlük toplam 31.5 milyon varil üretim yapmaya devam edeceği de bildirildi. OPEC üyeleri, 18 aydır günlük 30 milyon varil olan kotasının üzerinde üretim yapmaya devam ediyor. OPEC’in 4 Aralık kararları da petrol fiyatlarındaki düşüşü hızlandırdı.
2016 yılında İran’ın da petrol ihracatını arttırmasıyla, petrol fiyatlarının düşük kalması bekleniyor. Düşük petrol fiyatları, petrol ithalatçısı gelişmiş-gelişmekte olan ülkelerle, durgunluktan çıkmaya çalışan Avrupa ülkeleri ve cari açığını kontrol altına almaya çalışan ülkemiz için önemli bir paremetredir. Ancak, ABD ve AB ülkelerinin uygulamış olduğu ağır yaptırımlar altında sıkıntıya düşen, ekonomisi bozulan ve daralan Rusya için petrol fiyatlarının düşüşü sonun başlangıcını hatırlatıyor. Rusya ekonomisinin durgunluktan çıkabilmesi için petrol fiyatlarının 70 dolar seviyesinin üzerine çıkması gerekiyor.
Rusya’nın eski ekonomik gücüne kavuşabilmesi için de fiyatların 100 doları geçmesi isteniyor. Doğalgaz fiyatları da petrol fiyatlarına bağlı olduğundan, petrol fiyatlarındaki düşüş doğalgaz fiyatlarının da düşmesine neden oluyor. Bu düşüşten, Rusya ekonomisi çift taraflı zarar görüyor. Petrol arzının arttığı, buna karşılık talebin düşmeye devam ettiği piyasa şartlarında düşen ve düşmeye devam etmesi beklenen petrol fiyatlarının, Rusya’nın istediği seviyelere çıkabilmesi için petrol üretiminin merkezi olan Ortadoğu Bölgesi’nde ciddi bir karışıklık çıkması ya da çıkarılması gerekiyor.
Orta Doğu’da ki gerilim, karışıklık ve çıkacak bir iç savaş petrol fiyatlarının Rusya’nın istemiş olduğu seviyelere doğru çıkışını sağlayabilir. Ekonomisini petrol ve doğalgaz fiyatlarına bağlayan Rusya, ekonomisini düzeltebilmek için fiyatların artışını sağlayacak tehlikeli senaryoları gündemine alabilir.
Dr. Serdar İSKENDER / Makina Yük/DÜNYA
