Devlet Taşımalara Nasıl Bakmalı?
Dr. Zeki SÖNMEZ
İnsanların yasam boyu yaptıkları işlerin başında seçim gelir. Bazen meslek secimi, eş seçimi, iş secimi gibi çok önemli seçimler yaparlar, Bezen de sadece günlük seçimler olur: Alışverişle ev. otomobil, ayakkabı, gömlek, domates, hıyar seçmek gibi. Bazen mevcutlar içinden daha iyileri, be/en de en iyiyi seçmek gerekir. Daha iyi. mümkünse en iyi olanlar seçimi kazanırlar ve diğerlerinden daha iyi, daha laikli, daha üstün muamele görürler. Zira hepsine iyi demek ve ona göre davranmak mümkün değildir. Örneğin iyi diye bütün ayakkabıları almak, bütün adaylarla evlenmek mümkün olmadığı gibi.
Devlet de ekonomik faaliyetleri değerlendirir, ona göre davranır. Şüphesiz ki yasalara uygun tüm ekonomik faaliyetler iyidir ama daha iyi olanları vardır, İyi diye hepsine aynı muameleyi yapmak, daha iyi olanlara haksızlık olur. Bu nedenle daha iyi, mümkünse en iyiler belirlenmelidir.
Taşımalara bakış
Günümüzün gelişen dünyasında taşımaya olan ihtiyaç da artıyor. Bu yönüyle taşıma önemli, tasıma yapmak da iyi. Ama daha iyi olanı belirlemek şart.
Önce iyi olma ölçütlerini koymak gerekir. Bunlar zaman zaman biraz farklı ifade edilscler de taşımada güvenlik, çabuk luk (serdik), ekonomiklik, elverişlilik, erişilebilirlik, sürdürülebilirlik, çevreye zarar vermeme, sosyal politikalara uygunluk ... gibi faktörler hemen her zaman dile getirilir.
Farklı taşıma türlerinin bu istekleri farklı ölçülerde karşılaması yanında taşınan farklı nesnelci ile farklı beklentiler için dedir. Bu nedenle taşımaların tüm özelliklerini dikkate alarak değerlendirme yapmak ve karar vermek gerekir.
Taşımaları mesafeye göre şehir içi sehirdışı şeklinde ve kısa-orta-Uzun mesafe şeklinde, zaman açısından tarifeli (düzenli) tarifesiz (düzensiz) taşımalar şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Bunların beklentileri karşılaması ve buna göre farklı taşımaların seçilmesi gündeme gelse de biz teşvik ya ila desteğe esas olacak ayrımlara bakalım.
Yolcu ve eşya taşımaları
Önce taşınan şeylerin ne beklediği sorusuna cevap bulmak gerekir. Bunun için de nesneleri esas olarak iki gruba ayırmak mümkün: Yolcu ve eşya ya da yük. Kargo taşımaları da ülkemizde farklı gibi algılansa da aslında eşya (yük) taşıması, Yolcuların ve eşyaların farklı beklentileri olabilir. Genelde yolcu taşımaları daha fazla gerilik (çabukluk, erkenlik, hızlılık) ve daha fazla konfor ister. Eşya taşımaları ise taşınan eşya türüne göre değişmekle birlikle çoğu kez ekonomik (UCUZ) olma önceliklidir.
Konuya taşıma güvenliği açısından bakıldığında; insan taşıyan sistem ve araçlarda daha fazla güvenlik aranması kaçınılmazdır. İnsan taşımasının hem hızlı, hem de güvenli olmasının islenmesi, yüksek maliyetler ve yüksek fiyatlar getirebilir, Bu durumda bu imkanı olmayan yolcular daha olumsuz sistemleri seçmek zorunda kalabilirler, Bu istenmeyen durumun oluşmaması için hemen tüm dünyada her çeşit yolcu taşımacılığının dahi iyi koşullarda, daha iyi sistem ve araçlarla yapılması desteklenmekle, teşvik edilmekle ve kızı maliyetler devlet taralından sübvanse edilmelidir, Bu yönüyle bakıldığında karayolu taşıtı olsa dahi insan taşıdığı için bir otobüs, sebze meyve taşıyan bir uçaktan daha önemlidir ilenebilir Yine iyi taşıma yapan otobüsler, kötü taşıma yapan özel otomobillerden daha önemlidir.
Deniz, hava, kara ve demiryolu
Yapılan taşımanın pek çok niteliğini belirlemede kullanılan yol ortamı önemli olup, denizyolu, havayolu, karayolu, demiryolu taşıması şeklinde sınıflama esastır. Yine bunlara eş anlamlı olmak üzere vapur/gemi, uçak, tren, otomotiv gibi araçların kullanımı da farklı özellikler getirir. Razısı daha hızlı (çabuk), bazısı daha güvenli, bazısı ilaha ucuz. bazısı ilaha çevreci olma özellikleri taşırlar, barklı taşıma sistem ve araçları, sahip oldukları özelliklerinin aranma durumuna göre öncelik almalıdırlar. Çevreye olumsuz etkinin az olması bütün taşımalarda isten iliğinden, çeneye olumsuz etkisiz olan taşımalar her zaman öncelik ve üstünlük taşırken, çabukluk gibi olumlu özellikler sadece bunun istendiği taşımalarda örneğin yolcu taşımalarında öne çıkarlar. Buradan hareketle denebilir ki denizyolu, havayolu, karayolu ve demiryolu taşımalarından her birinin genel üstünlüğünden ziyade taşınan nesneye göre uygunluğundan yada üstünlüğünden söz. etmek gerekir Buna göre de taşınan nesne ye göre uygun sistem seçmek ve seçilmesini desteklemek gerekir. İnsan taşımasında havayolu-uçak. petrol taşını,ısında da (boru hattı olmadığında) denizyolu tanker ... gibi. İnsan taşımak için uygun olan ve desteklenmesi gereken uçağın, domates-hıyar taşımasında da uygunluğundan söz edilemez. Bu şekilde her sistemin uygun olduğu taşıma alanları belirlenip, destek kapsamına alınabilir.
Taşıma yönteminin (deniz, hava, kara ve denizyolu) genel değerlendirmesi dışında bu yöntemde kullanılan araçların ve yardımcı sistem ya da donanımların e.ski-yeni oluşu, gelişen teknolojiye uygunluğu da üstünlüklerini fazlaca etkilemektedir. Güvenli kabul edilen uçakların eski teknoloji olduğunda riskli, çok hızlı kabul edilmeyen trenlerin de yeni teknoloji olduğun da çok hızlı olabilmesi ... gibi.
Diğer taşıma sistemleri sadece belirli yerlerde ikamete edenlere hizmet verirken, karayolu daha yaygın kullanım sunar. Yine karayolu taşımalarında taşıma aracının ve taşıma hizmetinin düşük fiyatla alınması kolaylığı vardır. Bu yönüyle karayolu daha eşitlikçi kullanım sunar, Bunlar da karayolu taşımalarının üstünlükleridir.
Ticari ve hususi (özel) taşımalar
Taşımalarda bir önemli husus da taşımanın amacıdır. Razı taşıma araçları sadece kişisel (özel) amaçlarla, ticari hır amaç olmadan işletilirken, bazıları ise ticari amaçlı işletilmektedir. Eşya (yük) taşıma araçlarının kendi esas ticari amacının bir yan parçası olarak işletilmeleri dışında ticari olmayan boyutları pek yok iken, yolcu taşıma araçlarının ticari olan ve olmayan işletimleri söz. konusudur, Ticari olan işletimler istihdam yaratma, katma değer yaratma, kamu maliyesine gelir (vergi) yaratma bakımlarından büyük üstünlüklere ve olumluluklara sahiptirler. Bu nedenle araçların işletildiği sistemden gelen üstünlük ve olumsuzluklar yanında isletilme amaçları da dikkate alınmak zorundadır, Karayolu taşıtı olmasına rağmen ticari olan bir otobüste bu olumluluklar varken, havayolu taşıtı olan bir özel uçakta bu olumluluklar yoktur. Bu kapsamda biri özel diğeri ticari olan iki uçağı, her ikisi de havayolu taşır diye aynı kategoriye koymak, ticari olana haksızlıktır.
Ticari olmayan işletimlerde sadece bu araçlara sahip olma ekonomik gücü olanlar faydalanabilirken, ticari işletimler bu araçlara sahip olamayan az gelirlilere de hizmet sunarlar.
Bu kapsamda ticari taşımalarla sınırlı olmak üzere yurtiçi yurtdışı taşıma ayrımı da önem taşır. İler sistem ve taşıtın ticari olup da yurtdışına taşıma yapanı, ticari taşıma üstünlüğü yanında ayrıca döviz, kazandırma ve dış rakipleri olma yönünden ayrıca desteklenmelidir.
Toplu ve toplu olmayan taşımalar
Bu taşımada taşınan nesne sayısının çokluğu şüphesiz ki önemlidir. Çevre etkisi, trafik yoğunluğu, akaryakıt tüketimi gibi açılar dan büyük kapasiteli taşımalar daha olumludur. Şüphesiz ki doluluk da önemli olup bir taşıtın büyük kapasiteli olması, çok taşıma yapması anlamına gelmez ancak küçük taşıtla da toplu taşıma yapılamaz. Bu yönüyle büyük kapasiteli taşıtlar daha olumludur. Bu yönüyle büyük uçak küçük uçağa, vapur tekneye, otobüs otomobile göre daha üstündür. Yine bu anlamda karayolu taşıtı olan otobüs, toplu taşıma özelliğiyle havayolu taşıtı olan küçük uçaktan daha iyidir.
Genelleştirme
Bu taşıma aracının sadece bu özelliği onun yapacağı taşımalar hakkında genel hüküm vermeye yetmez. Yani bir taşımaya hava taşıtı olan uçakla yapıldığı için iyi bir taşıma diyemeyiz, ama yi ne de uçağın ya da havayolunun mukayeseli bir üstünlüğünden söz edilebilir, Havayolu, demiryolu ve denizyolu araçları karayolu taşıma araçlarına göre genelde üstün olabilir ama ticari yolcu taşıması yapan otobüs; yük taşıyan uçaktan, insan taşıyan küçük ve özel uçaktan, özel yattan çok daha olumlu ve önemlidir.
Bir yönüyle karayolu dışındaki taşıma sistemlerinin kısmi üstünlüklerine göre haklı teşvikleri yanında demiryolu, denizyolu ve havayolu taşıma ve taşıtlarından toplu taşıma, yolcu taşıması, ticari taşıma, yurtdışı taşıma özelliklerine sahip olanlar ayrıca ve önemle desteklenmeli, karayolu taşıtları ve taşımaları da toplu tasıma, yolcu taşıması, ticari tasıma ve yurtdışı taşıma özelliklerine göre hakları olan destek ve teşviklerden mutlaka yararlanılınabilir. Burada otobüsçülüğün bu özellikleri taşıdığı, dar gelirliler dahil ülkenin her yerindeki tüm insanlara eşitlikçi faydalanma sağlayan toplu ve ticari yolcu taşıma sistemi olduğu gözlerden kaçırılmamalıdır.
Sonuç
Sadece havayolu, denizyolu, demiryolu, karayolu mukayesine göre yapılan yanlış ve yetersiz değerlendirme ve teşvikler yerine yolcu taşıma, toplu taşıma, ticari tasıma, yurtdışı la şuna özellikleri de dikkate alınarak tüm taşımalar hakları ölçüsünde teşvik edilmelidir. Aksı halde domates hıyar taşıyan uçak. keyfe giden kışının özel jeti ya da yalı. ticari bir amaçla toplu taşıma ile insan taşıyan otobüsün önüne geçer ki hiçbir anlayışa uymaz. Bunun sonunda otobüs, en kötü taşıt olan özel otomobile dahi yenilir ve yok olur.
İstenen bu olmaması gerekir.
Kaynak: Ulaştırma Dünyası
Yayın Tarihi: 23 Nisan 2007
