Bir girişimin 400. yılı
New York’un “yerinin” bulunuşunun 400. yılı ABD ve Hollanda’da anılıyor. Buralara 1609 Eylül ayında Hollanda sponsorluğunda gelen İngiliz Henry Hudson nedeniyle...
New York’un kalbi Manhattan Adası’nın kızılderililerden Avrupalılara geçiş öyküsü, aslında klasik bir ticari girişimcilik örneği. Amsterdam Kent Tarihi Müzesi’nde birbirine bağlantılı düzinelerle odada, ayrıntı yüklü bilgi zenginliğiyle sergilenen belgelerle destekleniyor bu girişimcilik tarihi.
Osmanlı kültüründe girişimcilik/yenilikçilik kavramı olmadığından, Osmanlı’nın, 1550’lerden itibaren Batı karşısında nasıl rekabet edemeyerek nasıl sürekli gerilemeye başladığını da düşündürüyor.
Hisse senedi
Her girişim, risk almak demektir. 16. yy Avrupası’nda, en risk alabilen tüccarlar Hollanda’daydı. Riski en aza indirmek için bir yöntem icat ettiler: Hisse senedi.
Ahşap gemiler kolay batıyordu. Zararı, gemi sahibine yazılıyordu. Hollandalı tüccarlar, zarara ve kara ortak olmaya karar verdi. Böylece gemi, tek kişiye değil, çok kişiye ait olacaktı. Hollanda dilinde “compagnieën” denildi buna. Ve bu sözcük, diğer dillere girdi. Hala kullanılıyor.
Hollandalı tüccarlar, Asya’nın denizden ulaşılabilen Doğu kısmıyla ticareti rakiplerinden daha hızla yapmak istiyordu. Denemeye başladılar: 1594’te, Doğu Asya’ya 4 gemi gönderdiler. Ertesi yıl 22 gemi gitti. Sonuç: Zahmetli ama olumluydu.
Tüccarlar, daha organize olmaya karar verdi: Birleşik Doğu Hindistan Şirketi (VOC) 20 Mart 1602’de kuruldu. Aynı yıl 65 gemi gönderdiler. Avrupa’yla Asya arasında İpek Yolu’na gerek kalmadan Doğu’yla ticaretin yolu böylece açıldı. Osmanlı’nın kervan yolları ıssızlaştı. Geliri azalmaya başladı.
Hollandalı’lar, Avrupa’nın kuzeyinden Asya’ya acaba başka yol var mı diye düşünüyordu. Macerasever İngiliz kaptan Henry Hudson, aramaya gönüllü oldu. Hollanda adına 6 Nisan 1609’da 26 metrelik teknesi ve 16 denizciyle denize açıldı. Bugünkü New York limanının ağzına vardığında 4 Eylül 1609. Nehrin genişliğini Asya’ya giden geçit sandıysa da kuzeye doğru gittikçe geçit falan olmadığını anladı.
24 dolara ada
Sonuç: Hollanda, Asya’ya yol bulamadı ama uygun limanlı yeni bir yerleşim yeri buldu. Kızılderililerin Manahatta dedikleri adayı onlardan 60 Guldene (24 dolar) satın aldılar.
Hollandalı göçmenlerin ardından elbette İngilizler gelmese olmazdı. Geldiler. Yerleştiler. Bugün, Manhattan’ın güney ucundaki en tarihi bölgesi kentin Hollanda-İngiliz kültür mirasını Amerikan turizm gelirine çeviriyor. Sadece New York’ta değil: Amsterdam’da da... “New York’u aslında biz bulduk” diye övünüyor Hollandalılar. Sergiler, kitaplar, web siteleriyle...
