İzmir'in Pasaport Akdeniz Caddesi'ndeki Rees Binası
Eğer yolunuz İzmir'e düşerse ya da İzmir'de yaşıyorsanız, hatta deniz ticareti tarihine ve kültürüne önem verebiliyorsanız, Pasaport Akdeniz Caddesi'ndeki Rees binasını muhakkak keşfediniz.
Yeri son derece kolay. Cumhuriyet Meydanı'ndan Pasaport İskelesi'ne doğru giden yolun adı Akdeniz Caddesi.
Bu caddenin ilk binalarından biri XIX. yüzyıl Levanten gemi acenteleri ve tüccarlarının kurduğu OCM-Oriental Carpet Manufacturers'ın (Şark Halı İmalatçıları Şirketi'nin) merkez binası.
Bu binanın iki ötesinde ise Thomas Bowen Rees'in gemi acentesinin bulunduğu muhteşem Rees House var.
Görkemli Rees Binası günümüzde Pasaport'ta bir banka şubesi ve kafeterya olarak kullanılan OCM-Şark Halıları İmalat Şirketi binasının sırasında yer almaktadır.
Eğer makalemi okuduktan sonra ilgi duyarsanız, o zaman açık olan kapısından içeri giriniz. İşte o avluda mazisi iki asra yaklaşan bir gerçekle karşılaşırsınız. Orası Egypt&Levant Steamships Co.Ltd'nin İzmir'deki acente binasıydı.
Koruma altına alındı
Thomas Bowen Rees, Egypt&Levant Steamship Co.Ltd. adlı İngiliz armatörlük şirketinin İzmir genel gemi acentesiydi. Şirketi T.Bowen Rees Shipping Agency olarak kayıtlara geçmiştir.
Şirketin merkez binası günümüzde halen muhtelif şirketlere oda veya bürolar şeklinde kiralanmış veya satılmış halde olmasına karşın, binanın giriş holündeki son derece değerli iç süslemeler, gemi maketi ve diğer mobilyalar eski eser kapsamında korunmaya alınmış durumda muhafaza edilmektedir.
Binanın giriş kapısı alınlığında kabartma bir süsleme ve ortasında büyük harflerle RS harfleri görülür. Aynı süsleme binaya girildiğinde merdiven başındaki altarınortasında mevcuttur. Sağ ve sol duvarlarda mevcut kabartmalar, bu kez RS harfleri olmaksızın tekrarlanmıştır.
Az eğimli geniş basamaklı merdiveninin iki yanında sahanlık kısmı mevcuttur ki, sahanlıkla merdivenler her biri gemi dümeni olarak biçimlendirilmiş yatay ahşap trabzanlarla ayrılmıştır.
Girişte sağdaki trabzanda yer alan gemi dümenleri üzerinde Egypt&Levant Steamship Co.Ltd. filosundaki gemilerin adları ahşap oyma yapılarak işlenmiş olup, sırasıyla "Antinoe, Wingrove, Antinous, Hubbuck, Anteros" olarak görülür. Altıncı gemi dümeni üzerinde bir gemi adı yoktur.
Soldaki trabzanda yer alan gemi dümenlerinin üst kısımlarındaki gemi adları; "Antorio, Antonic, Antiope, Antar, Antaeus, Antigone"dur.
Girişe göre soldaki sahanlık kısmında sol duvar önüne yerleştirilmiş olan yaklaşık iki metre uzunluğundaki cam fanus içerisinde SS Anteros isimli kırkambar tip gemi modeli ışıklandırılmıştır.
Geminin baş tarafına yakın kısımda yer alan plaketindeki bilgiler şöyledir:
İnşa tersanesi: Dunlop, Bremner & Co.Ltd., Glasgow; Şirketi: Egypt&Levant Steamship Co.Ltd.
Tam boyu: 130 mt./Genişlik: 17.5 mt./Derinlik: 27.55 mt./Dwt: 7,610 ton/Ana makine: 25-42/Gücü: 1700 Ihp; Sürati: 10.3 knots.
Sahanlıkta girişe göre sağ ve sol duvara yerleştirilmiş ve maun ahşap çerçeveli büyük aynanın altında yine işlemeli maun bir divan vardır.
Girişte sağdaki sahanlıkta sağlı sollu her biri gemi çıpası süslemeli ahşap çerçevesi olan barometre ve termometre yer alır. Bunların üst süslemeleri bir geminin baş bodoslaması kabartmalıdır.
Bu şirketin gemilerinden SS Antinoe 24 Ocak 1926 günü Kuzey Atlantik'te patlak veren ağır denizlere ve fırtınaya dayanamayarak sürüklenmiş ve 28 Ocak günü batmıştır. Geminin tüm personeli yardıma koşan ABD ticaret gemisi President Roosevelt tarafından kurtarılarak İngiltere'nin Plymouth limanına getirilmiştir. Kral V George ve şirketin başkanı bu kahramanlığından dolayın President Roosevelt'in kaptanını tebrik ederek ödüllendirmiştir.
Şirketin İngiliz bayraklı gemilerinden 1905 yılı J.Blumer&Co. Tersanesi inşa, 2,652 dwt'lik, azami seyir sürati 9.5 knots kırkambar tip gemisi 7 Mart 1917 günü Dartmouth'un yedi mil açığında bir yüzer mayına çarparak batmış ve yedi gemiadamı ölmüştür.
Yine şirketin gemilerinden Wingrove'un 30 yaşındaki II. Kaptanı Venning New York Limanı'ndayken ayağı kayarak küpeşteden aşağı düşmüş ve ölmüştür.
Egypt&Levant Steamship Co.Ltd. bu yıllarda, belki de birbiri ardından gelen felaket haberleri yüzünden ticari unvanını değiştirerek New Egypt&Levant Steamship Co. olarak faaliyetine devam etmiştir. Bu yapısıyla da şirketin hemen tüm gemileri II. Dünya Harbi yıllarında Alman denizaltıları tarafından batırılmıştır.
Thomas Bowen Rees
Kapitülasyonların teşvik ettiği ve Osmanlı topraklarındaki ticareti cazibeli kıldığı örneklerden biri olarak İngiliz Rees ailesini belirgin çizgileriyle anlatmak isterim.
Thomas Bowen Rees ailesi 1853 Kırım Harbi sırasında Wales'ten İzmir'e göç etti. Amaçları İzmir'de başta kumaş boyası işi olmak üzere, ticaret yapmaktı.
İzmirli Giraud ailesinin kuzenlerinden Haydee Maud Rees ve John Langdon'un oğlu Tom Rees ailenin öyküsünü yayımlamıştır. Bu anlatı "Merchant Adventurers in the Levant" isimli eserde anlatılan Bucalı Thomas Bowen Rees ve İzmirli Francis Werry'nin on sekizinci yüzyıldan gelen yaşamlarını vermektedir.
"Yükselen Güneş" levantenler için daima Doğu olmuştur. Günümüzde bile Bordeaux'nun şarap bağlarında güneş levantı işaret eder. Güneşin ülkesi ise Doğu Akdeniz olarak anlaşılmalıdır.
25 Eylül 1914 tarihi bir dönem noktası olacaktır ve Rees'ler İzmir'den ayrılmanın kaçınılmaz olduğuna karar verirler. Ardından Stimliyat Dragon'la kasım ayı sonu veya aralık ayı başlarında Midilli Adası'na gitmek üzere ailesi, kız kardeşi Ida Gordon ve dokuz aile ferdi, sekiz çocuk, bakıcılar olmak üzere geri dönmemek üzere İzmir'den ayrılırlar.
Bir süre sonra Atina'ya yerleşecekler ve bu kentte 46 Stadion Caddesi'nde kendine bir ofis açacaktır.
Rees'lerin Buca ve Bornova'daki görkemli aile konakları günümüzde okul, hastane ve üniversiteye ait bir kampus olarak kullanılmaktadır.
Görkemli Rees House'ın girişinde sağdaki trabzanda yer alan gemi dümenleri üzerinde Egypt&Levant Steamship Co.Ltd. filosundaki gemilerin adları ahşap oyma yapılarak işlenmiş olup, sırasıyla Yunan mitolojisinden esinlendikleri "Antinoe, Wingrove, Antinous, Hubbuck, Anteros" olarak görülür.
Sağdaki sahanlıkta sağlı sollu her biri gemi çıpası süslemeli ahşap çerçevesi olan barometre ve termometre yer alır. Bunların üst süslemeleri bir geminin baş bodoslaması kabartmalıdır.
New Egypt&Levant Shipping-Yeni Mısır ve Levant Denizcilik Şirketi'ne ait Antar isimli yük gemisi 1932'de satılmayı bekliyor. Şirketin çoğunluk gemileri II. Dünya Harbi yıllarından Alman denizaltıları tarafından batırıldı. Antar Londra'da kurulu H.M.Thompson Ltd. şirketine satıldıktan sonra 14 Mart 1941 günü Alman uçakları tarafından bombalanarak batırıldı.
