Dünyanın en eski yüzer vinci Turgutalp Maçunası Türkiye'de
Dünyanın bir anlamda yaşayan en eski yüzer vinci Turgutalp Maçunası 1887 yılında Bremen'deki Act.-Ges.Weser Tersanesi'nde inşa edildi.
Neden "maçuna" denildiğini merak edenlere ben de katılarak, önce Gemicilik Dili Sözlüğü'nden cevap bulmaya çalıştım. Sonra arkadaşım Kaptan Angelo Della Valle'ye bir mesaj gönderdim. Yanına da Turgutalp Maçunası'nın fotoğrafını ekledim.
maçuna kelimesi Türkçe değil. Ferid Devellioğlu'nun Osmanlıca-Türkçe Lugatı'nı da taradım. Ola ki Arapça veya Farsça kökenlidir diye...
Osmanlılar zamanda yelkenli gemilerin armalarının adlarında çok yoğun Ceneviz ağzı, İspanyol ve Portekiz gemicilerin kullandıkları deyimler hemen söylendiği şekilde Türk denizcilik yaşamının ortak dili olmuş gibidir. Nitekim armadorlar bu dili çok iyi bilirlerdi.
Angelo Della Valle cevap gönderdi. Diyordu ki eski bir Ceneviz argosudur "mancina" ağıryük kaldırmakta kullanılırdı. Mancina dönüp dolaşıp "maçuna" olarak gemicilik dilindeki yerini bulmuş.
Erol Makzume de her zamanki gibi dikkatle araştırma yaparak, daha kapsamlı bir cevap gönderdi: Okyanus Ansiklopedisi'nde "mazzuola" ve/veya "macchina" olarak ortaya çıkıyor. İtalyanca'da "mancina"nın anlamı gemi vinci.
Turgutalp Maçunası, bir asırdan fazla hizmette kaldıktan sonra 1995'te Rahmi Koç tarafından hurda olarak Güzelyalı isimli Şehirhatları Vapuru ile satın alınmış.
Güzelyalı‘yı hatırlıyorum. RMK'da tam bir harabe haldeydi. Yeniden dünyaya getirenlere minnet borçluyuz.
Turgutalp Maçunası da yine RMK'da bağlıydı. Ancak bir önceki öyküsünde Dentek Gemi Kurtarma ve Enkaz Kaldırma Şirketi'nin emeklerini kaydetmeliyiz. Enes Edis ve Tansel Özel ortaklığındaki Dentek ekibi, Tuzla'da saçlarının çürümüş olması nedeniyle yarı batık hale gelen Turgutalp Maçunası'nı yüzdürmüşse de, gerek Turgutalp Maçunası ve gerekse Güzelyalı Vapuru, bir fırtına sonucunda sürüklenip karaya vurunca, Rahmi Koç Bey, Turgutalp Maçunası'nın Gölcük'teki tersanede onarımını tamamlattıktan sonra, getirmiş Haliç'teki Rahmi M. Koç Müzesi'ne katmış.
Turgutalp Maçunası, günümüzde bir farkla orada yaşamına devam etmekte; artık denizde değil. Üzerinde yüzdüğü pontonlar yok fakat direkleri, stimli ırgat makinesi, devasa zincirleri, palangalari ve isim levhalarıyla Turgutalp Maçunası orada.
Neredeyse bir insan gövdesinin yarısına yakın palangalara, devasa yükselen inen zincirlere bakınca bu vincin çok yüksek bir kaldırma gücüne sahip olduğu akla geliyor. Ancak levhasında "Tragfahigkeit; 85.000 kg" yazılı. Yani ancak tam 85 ton'a kadar kaldırma yapabiliyormuş.
A.G.Weser Tersanesi
Turgutalp Maçunası'nı inşa eden Bremen Leonhard'da A.G.Weser Tersanesi, 8 Kasım 1843'te Peter Müller tarafından kurulmuş. Önceleri ısıtıcı kazanlar, köprüler, metal parçalar imal edilen bu tesis 1851'de Bremerhaven Limanı kanallarının yüzer kapak pontonlarını inşa etmiş.
1865 yılında ise ilk stimli gemi inşaatına girişildiği yıl olmuş ve 1872'de Weser adını almış. Weser 1870'de Alman İmparatorluk Donanması adına hayli askeri gemi inşa siparişi alınca şansı iyice değişmiş ve böylece 1883'ten başlayarak, torpidobot dizaynında ve inşaatında uzman bir tersane haline gelmiş.
1885'te çok geniş bir alanda yeniden hizmetine devam eden Weser, artık gelecek yıllarda. 7.5 milyon mark olan sermayesiyle güçlü bir tersanedir. "Thüringen", "Helgoland Klasse" gibi devrinin ünlü yolcu gemileri de bu tersane inşa edilir. Yine o devrin ünlü posta vapurları işletmecilik şirketleri NDL, Hansa, Neptune, Bremen Africa Line, Roland Line‘nın birçok gemisi Weser‘de inşa edilir ve inşa ettiği "Bremen" transatlantiği Atlantik geçişinde "Blue Band" rekorunu kazanınca çok daha ünlü bir hale gelir.
A.G Weser'in 1983 yılına kadar öyküsüne bakıldığında, Alman gemi inşa sanayiindeki çok önemli yeri görülmekte ise de eyalet icra komitesi Wirtschaftslichkeitsuntersuchung, AG Weser ve diğer tersane Seebeckwerft‘in kapatılması kararını verir. 31 Aralık 1983'te 2.000 tersane çalışanının işine son verilerek tersane tarihe intikal eder.
A.G.Weser'den günümüze gelen tek örnek ise 1887'de inşa ettiği Turgutalp Maçunası kalmıştır. Bu haliyle dünyanın yaşayan en eski yüzer vincidir ve Koç Müzesi'nde yaşamını sürdürmektedir.
